پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مسأله حفظ محیط زیست از موضوعاتی است که هر چند در قوانین هلاخایی یهودیت و نیز برخی فقرات کتاب تثنیه بر آن تأکید می شود اما با دیگر فقرات کتاب مقدس یهودیت همخوانی ندارد.

بر اساس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺒّﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زمینی ﻛﻪ از آن اﺳﺘﻔﺎده میﺷﻮد، ﻧﮕﺮشی ﺗﻮام ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ داﺷﺖ و ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﺮد و ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را ﻣﻮرد اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻗﺮار داد و ﺑﻌﺪ از ﺷﺶ روز اﺳﺎرت آن را رﻫﺎ ﻛﺮد. «ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻫﻔﺘﻢ را ﺑﺮﻛﺖ داد و آن را ﻣﻘﺪس ﻧﻤﻮد؛ زﻳﺮا در آن روز ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺗﻤﺎم ﻛﺎرش ﻛﻪ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻮد دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ.»(ﭘﻴﺪاﻳﺶ، 2: 2)

آﻣﻮزه «ﺑﺎل ﺗﺸﺤﻴﺖ»(Bal tashhit) (وﻳﺮان ﻣﻜﻦ) ﺑﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻫﺮ آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد.(1) ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن، ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭼﻴﺰﻫﺎیی ﻛﻪ میﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد، ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ، زﻧﺪگی ﺣﻴﻮانی و ﻧﺒﺎتی را ﻫﻢ درﺑﺮمیﮔﻴﺮد و ﺑﺮ ﻣﻨﻊ اﺳﺮاف ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد.(2)

درباره حقوق حیوانات در ﻗﺎﻧﻮن «ﺻﻌﺮبعلی ﺣﻴﻢ»(Za’ar ba’aliei hayyim) آمده است آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻤﻨﻮع است. اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن رﺑﺎنی ﻧﺸﺎنه ﻋﻼقه ﻫﻼﺧﺎیی ﺑﻪ رﻓﺎه ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ. ﻗﺎﻧﻮن رﺑّﺎنی ﺑﺎبلی می ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻳﻬﻮدی ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از اﻧﺠﺎم دادن ﻛﺎر ﺧﻮد، ﻏﺬای ﺣﻴﻮاﻧﺶ را ﺑﺪﻫﺪ.(3)

ﺗﻮرات ﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﺧﻮاری ﺳﻔﺎرش ﻧﻜﺮده، اﮔﺮﭼﻪ آدم و ﺣﻮا ﮔﻴﺎه ﺧﻮار ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻫﺎی ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮاری ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻬﻮدﻳﺖ، ﻧﺸﺎنه اﻳﻦ ﺗﻘﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺪﻫﺎ اﺳﺤﺎق اﺑﺮاﺑﺎﻧﻞ(Issac Abrabanel) ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﻬﻮدی(1488-1575) ﺗﻌﻠﻴﻢ داد ﻛﻪ وقتی ﻣﺴﻴﺤﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ وﺿﻊ آرﻣﺎنی ﮔﻴﺎه ﺧﻮاری ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺸﺖ.(4)

درباره حقوق نباتات نیز موسی اﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن، دانشمند برجسته یهودی در قرن 13، دﻟﻴﻞ سال سبتی ﻳﺎ ﺳﺎل آﻳﺶ را ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻃﺒﻴﻌﺖ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎزدهی زﻣﻴﻦ و ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت آن می داﻧﺪ: «ﺷﺶ ﺳﺎل زﻣﻴﻦ ﻫﺎی زراعتی ﺧﻮد را ﺑﻜﺎرﻳﺪ، درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮرﺗﺎن را ﻫﺮس ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻴﺪ ولی در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ زﻣﻴﻦ را وﻗﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻴﺰی در آن ﻧﻜﺎرﻳﺪ. در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل آن ﺳﺎل ﺑﺬری ﻧﻜﺎرﻳﺪ و درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮرﺗﺎن را ﻫﺮس ﻧﻜﻨﻴﺪ، حتی ﻧﺒﺎﺗﺎت ﺧﻮدرو را ﺑﺮای ﺧﻮد درو ﻧﻜﻨﻴﺪ و اﻧﮕﻮرﻫﺎ را ﺑﺮای ﺧﻮد ﻧﭽﻴﻨﻴﺪ، زﻳﺮا آن ﺳﺎل ﺑﺮای زﻣﻴﻦ، ﺳﺎل اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﺳﺖ.»(ﻻوﻳﺎن، 25: 1- 5)

در سفر تثنیه، از یهودیان خواسته شده که از ﻗﻄﻊ ﻛﺮدن و آسیب زدن درختان اطراف شهری که در محاصره دارند، بپرهیزند: «زﻣﺎنی ﻛﻪ ﺷﻬﺮی را ﺑﺮای ﻣﺪت ﻃﻮﻻنی ﻣﺤﺎﺻﺮه میﻛﻨﻴﺪ، درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه را از ﺑﻴﻦ ﻧﺒﺮﻳﺪ، از ﻣﻴﻮه آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮرﻳﺪ ولی درﺧﺘﺎن را ﻗﻄﻊ ﻧﻜﻨﻴﺪ. درﺧﺘﺎن دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ.»(ﺗﺜﻨﻴﻪ، 20: 19) در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻼﺧﺎ، اﻳﻦ آﻣﻮزه را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع آﺑﻴﺎری درﺧﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻤﻴﻢ داده اﻧﺪ.(5)

ربی ﻳﻮﺣﺎﻧﺎن ﺑﻦ زﻛﺎی از ﻋﻠﻤﺎی ﻳﻬﻮدی میﮔﻮﻳﺪ: «اﮔﺮ ﻧﻬﺎلی ﺑﺮای ﻛﺎﺷﺘﻦ در دﺳﺖ داری و ﺧﺒﺮ آﻣﺪن ﻣﺎﺷﻴﺢ (منجی ﻣﻮﻋﻮد) را ﺷﻨﻴﺪی، اﺑﺘﺪا ﻧﻬﺎل را ﺑﻜﺎر و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل او ﺑﺮو.» در ﺷﻮﻟﺤﺎن ﻋﺎروخ (رﺳﺎله اﺣﻜﺎم ﻳﻬﻮد) دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ «اﻧﺴﺎنی ﻛﻪ ﺑﻪ درختی آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ، زﻧﺪگی اش را در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار می دﻫﺪ.»(6)

در ﺳﻨّﺖ ﻫﻼﺧﺎیی به ممنوعیت آﻟﻮدگی زﻳﺴﺖ محیطی نیز ﺗﻮﺟﻪ شده اﺳﺖ. در فقرات 13 و 14 باب 23 ﺗﺜﻨﻴﻪ ﺑﺮ دﻓﻊ ﻓﺎﺿﻼب و زﺑﺎﻟﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ می ﺷﻮد و ﺗﻠﻤﻮد آن را ﺑﻪ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ رﻳﺨﺘﻦ زﺑﺎﻟﻪ در ﺟﺎیی ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﻞ ﭼﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮل اﺳﺖ، ﺑﺴﻂ می دﻫﺪ.(7)

یکی از ﺟﺸﻦ هایی ﻛﻪ در رابطه ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎصی دارد، «ﻃﻮبی ﺷﻮاط»(B’shvat Tu) ﻳﺎ ﺟﺸﻦ ﺳﺎل ﻧﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻜﻮﻓﺎیی درﺧﺘﺎن ﺑﺮﮔﺰار می ﺷﻮد و در آن درﺧﺖ ﺣﻴﺎت(Tree Of Life) ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺮده ﺷﺪه و ﺑﻪ درﺧﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ای از ﺗﻘﺪﻳﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ، ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎصی می ﺷﻮد.

در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﻛﺎﺷﺮوت،( Kashrut) ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻮﺷﺮ(Kosher)(ﻏﺬای ﺣﻼل)، ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺼﺮف را ﻣﺤﺪود می ﺳﺎزد و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﻬﺎرت و ﭘﺎﻛﻴﺰگی ﻏﺬا (ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﻓﻘﻂ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻏﻴﺮ ﺷﻜﺎرچی، ﺳﻼخی ﺷﺪه ﺑﻪ روش ﺑﺪون درد و ﻣﺨﻠﻮط ﻧﺸﺪه ﺑﺎ ﺷﻴﺮ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ) ﺑﺮ ﺗﻮازن ارﺗﺒﺎطِ (ﻣﻘﺪس) ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺻﺮار دارﻧﺪ.(8)

با وجود این همه تأکید هلّاخا و شریعت یهودیت و حتی فقراتی از کتاب تثنیه(ﺗﺜﻨﻴﻪ، 20: 19) نسبت به حفظ و رعایت محیط زیست، اما متأسفانه در فقراتی دیگر از کتاب مقدس این مسأله نقض شده است.

همانگونه که پیش از این گذشت برخی از فقرات تورات، مردم را مکلف می سازد حتی در مدت جنگ و محاصره به محیط زیست خسارت وارد نسازند اما گزارش ‌های دیگری که تنخ از جنگ ‌های بنی ‌اسرائیل با اقوام مختلف به دستور خداوندْ یهوه و با زعامت پیامبرانی نظیر حضرت موسی و یوشع(علیهماالسلام) نقل می کند، متاسفانه حقوق محیط زیست و حیوانات رعایت نشده است:

1. دستور به نابودی چهارپایان و آتش زدن تمام شهر: «ساکنان آن شهر ... را با هرچه در آن است و بهایمش را به دم شمشیر هلاک نما.... شهر را با تمامی غنیمتش برای یهُوَه خدایت به آتش بالکل بسوزان و آن تا به ابد تلّی خواهد بود و بار دیگر بنا نخواهد شد.»(تثنیه، 13: 12- 16)

2. یوشع نبی علاوه بر دستور به کشتار گسترده مردم سرزمین‌ های اریحا، لبنه، عای، مقیده حتی به از بین بردن حیواناتشان نیز فرمان داده است: «و هر آنچه در شهر بود، از مرد و زن و جوان و پیر، حتی گاو و گوسفند و الاغ را به دم شمشیر هلاک کردند.»(یوشع، 6: 21؛ و نیز ر.ک: یوشع ۶: ۲۱، ۸: ۲۶، ۱۰: ۲۸- ۳۲)

بنابراین یکی از موضوعاتی که در قوانین هلاخایی یهودیت و حتی برخی از فقرات تنخ بر آن تأکید می شود اما با برخی دیگر از فقرات کتاب مقدس یهودیت همخوانی ندارد، مسأله حفظ محیط زیست است. در جنگ هایی که با زعامت پیامبرانی نظیر حضرت موسی و یوشع(علیهماالسلام) رخ داده است، متاسفانه حقوق محیط زیست و حیوانات رعایت نشده است.

پی نوشت:
1. Solomon, Normon,"Conservation", Encyclopedia Judaica, ed. Fred Skolnik.U.S.A, 2007,
p. 167
2. Rakover, Nahum, "Ecology", Encyclopedia Judaica, ed. Fred Skolnik, U.S.A, 2007, p. 93
3. Ber, TB. 409
4. Solomon, Normon, Ibid, p. 165- 166
5. Rakover, Nahum, Ibid, p. 93
6. آرزو ﺛﻨﺎیی، »ﺗﻮرات و ﻃﺒﻴﻌﺖ«، ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻓﻖ ﺑﻴﻨﺎ، ﺳﺎل ﺳﻮم، ﺷﻤﺎره13، ﻓﺮوردﻳﻦ 1381، ص 39
7. Solomon, Normon, Ibid, p. 67
8. Watling, Tony, Ecological Imaginations in the World Religions, London, New york, 2009, p. 130- 131