پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ صحیح بخاری یکی از کتاب‌های حدیث و جزء صحاح ستّه اهل سنت است. این کتاب معتبرترین کتاب حدیث نزد اهل سنت محسوب می‌شود و در احتجاج با اهل سنت، می‌توان به روایات این کتاب احتجاج کرد و آنان به تبعیت از علمای خود، روایات این کتاب را صحیح شمرده و قبول می‌کنند؛ حتی وهابیون نیز ادعای پذیرش تمام احادیث صحیحین را دارند.
اکنون در مجامع علمی اهل سنت، نظر غالب این است که صحیح بخاری در هاله‌ای از قداست است و کسی نمی‌تواند اعتبار این کتاب را زیر سؤال ببرد و اگر چنین کند با هجمه‌ی شدیدی مواجه می‌گردد.[1]
برخی علمای اهل سنت، تمام راویان این کتاب را توثیق می‌کنند و در مباحث علمی اهل سنت تمامی احادیث صحیح بخاری را بدون تأمل پذیرفته و حتی تسلیم شدن در برابر احادیث این کتاب را از اصول ایمان و ارکان اسلام دانسته‌اند.[2]

با این وجود بعضی از بزرگان حدیث اهل سنت، ازجمله دارقُطنی، اقدام به نقد این کتاب کرده است و این عقیده را که احادیث آن صحیح‌ترین احادیث به‌شمار می‌رود، مورد مناقشه قرار داده است.[3]
به گفتهٔ ابن حجر عسقلانی، حفّاظ، ۱۱۰ حدیثِ صحیحین را نقد کرده‌اند که ۳۲ حدیث را هردو و ۷۸ حدیث را تنها بخاری نقل کرده است. همچنین حدود هشتاد تن از رجال احادیثِ صحیح بخاری غیر قابل اعتماد معرفی شده‌اند.[4]
از تقسیم‌بندی احادیث کتاب در شرح فتح الباری ابن حجر، می‌توان دریافت که شرط بخاری دربارهٔ همهٔ احادیث آن رعایت نشده و وی برخی از احادیث را که با شرط او منطبق نیست، هرچند با لفظ و تعبیری متفاوت و متمایز، آورده است.
محمد رشید رضا، احادیث قابل انتقاد و ایراد در صحیح بخاری را بیش از 110 حدیث می‌داند.[5] بخش مهمی از این انتقادات، از جمله بیشتر اشکالات دارقطنی، متوجه رجال اسناد بخاری است.
بخاری با امام هادی و امام حسن عسکری (علیهماالسلام) معاصر بود، امّا در کتابش حتی یک حدیث از این دو امام نقل نشده، حتی از فرزندان و اصحاب ائمه (علیهم‌السلام) نیز به ندرت حدیث نقل می‌کند، در حالیکه علما و محدّثان بزرگی در بین آنها بوده است. او از امام صادق (علیه‌السلام) نیز روایتی نقل نکرده است.[6]
بخاری بسیاری از احادیث را که با شرط او منطبق بود، ولی با مذهب او هماهنگ نبودند، نیاورده و حاکم نیشابوری در کتاب المستدرک علی الصحیحین تلاش کرده روایاتی که با شرط بخاری یا مسلم منطبق بوده، ولی آن‌ها نقل نکرده‌اند را جمع‌آوری کند.
او تنها احادیث معدودی از امیرالمؤمنین و امام حسن و امام سجاد و امام باقر (علیهم‌السّلام) روایت کرده است و روایتی که از امام سجاد (علیه‌السلام) نقل کرده، در مذمت امیرالمؤمنین است.[7]
بخاری روایاتی از خوارج و نواصب از قبیل عکرمه، عمران بن حطان و عروه نقل کرده، در حالی که تعدادی از محدثان اهل سنّت آنان را جرح و تضعیف کرده‌اند.[8]

او از ابوهریره که کمتر از سه سال پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را درک کرده بود، 446 حدیث، از عبدالله بن عباس 217 حدیث،[9] از عایشه 242 حدیث و از ابوموسی اشعری 57 حدیث و از انس بن مالک بیش از 200 حدیث نقل کرده، ولی از امیرالمؤمنین که از پیش از اسلام تا رحلت پیامبر در کنار حضرت بوده است، 29 حدیث و از حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) تنها یک حدیث نقل کرده است.[10]
اشکالات دیگری نیز در مقدمه شرح ابن حجر (هدی الساری) برای روایات بخاری نقل شده است؛ ازجمله اینکه بسیاری از روایات، تقطیع یا تکرار شده است. بخاری به نقل الفاظ احادیث مقید نبوده و در برخی موارد، احادیث را نقل به معنی کرده است.[11] برخی از احادیث صحیح بخاری نیز از نظر صحّت متن، مورد مناقشه و تضعیف قرار گرفته است.

در شرح حال بخاری نیز آمده است که چهارمرتبه از شهر بخارا اخراج شد. علت آخرین اخراجش، صدور فتوای محرمیت دائم دو کودک با یکدیگر در صورت نوشیدن از شیر یک چهارپا بود. مردم و علمای شهر، علیه او شوریدند و او را نفی بلد کردند.[12] تشابه بین نوشیدن شیر از حیوان و انسان، سبب آن شد تا بخاری، شاذترین فتوای خود را صادر کند و در آن زمان تنها خود او قائل به این فتوا بود.
بخاری بعد از اخراج از بخارا، به نیشابور رفت. علمای آن دیار هم با او به مقابله برخاستند. ذهلی عالم مشهور نیشابور با بخاری بر سر موضوع مخلوق بودن الفاظ قرآن کریم، به اختلاف شدید برخورد و ذهلی مردم را از دیدار بخاری، منع کرد.
ابوزرعه و ابوحاتم از عالمان اهل سنت نیز به دلیل عقاید بخاری، که آن را غلط می‌پنداشتند، از او نقل نمی‌کردند.[13]

پی‌نوشت:
[1]. «موقعیت صحیح بخاری در مجامع علمی فریقین»
[2]. اضواء علی السنة المحمّدیة، ابوریه، ص۳۰۵
[3]. اضواء علی السنة المحمّدیة، ابوریه، ص۳۱۲-۳۱۳.
[4]. هدی الساری مقدمة فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، ص۹.
[5]. تفسیر المنار، رشید رضا، ج۱۰، ص۶۷۱.
[6]. «نقل روایت توسط بخاری از منافق و خوارج و ناصبی و عدم نقل از امام صادق (علیه‌السلام)»
«تضعیف قطان، علت عدم نقل روایات امام صادق (علیه‌السلام) توسط بخاری»
[7]. صحیح بخاری، بخاری، ج۹، ص۱۳۷.
[8]. هدی الساری مقدمة فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، ص۴۲۴-۴۳۲.
الاصابة فی تمییز الصحابة، ابن حجر عسقلانی، ج۳، ص۱۷۸-۱۸۰.
[9]. «تعداد احادیث عبدالله بن عباس در کتب اهل سنت»
[10]. «تعداد احادیث امیرالمؤمنین در کتب اهل سنت»
«تعداد احادیث حضرت فاطمه (س) در کتب اهل سنت»
[11]. اضواء علی السنة المحمّدیة، ابوریه، ص۳۰۰.
[12]. «تبعیت از اسلام و اخراج از ازبکستان به علت فتوای مخالف علمای مسلمان»
[13]. «بخاری و رفتارش در قبال اهل بیت»