ابو محفوظ معروف بن فيروز ( فيروزان) (202 هـ ) بغدادي كرخي، از مشاهير صوفيه است. پدر و مادرش بنا بر مشهور، نصراني، (و به يك روايت از صائبين نواحي واسط) بودند و مي گويند كه او خود به دست امام رضا (ع) اسلام آورده است[1]. و بعدها از اصحاب امام و حتي دربان وي بوده است و نيز از دست مبارك امام رضا (ع) خرقه پوش ولايت بوده است[2]. صحت اين روايات را به دشواري مي توان تصديق كرد زيرا در مأخذ قديم مربوط به طبقات شيعه نامي از وي نيست و محققان شيعه – از جمله علامة مجلسي در عين الحياه خويش، در درستي اين خبر شك كرده اند، به علاوه بعضي از كساني كه وي را به درباني امام رضا (ع) منسوب داشته اند، در عين حال مثل شيخ عطار وي را تربيت يافته داود طائي (م 165) معرفي كرده اند و اين از لحاظ تاريخ ممكن نيست و همچنين اين كه در كودكي به دست امام رضا (ع) اسلام آورده باشد بعيد به نظر مي رسد[3]. اگر درباني او راست بود، مي بايست علماي شيعه از او در كتب رجال و تاريخ كه به شرح حال هر يك از اصحاب و خواص و خدام و موالي ائمه (ع) پرداخته و ولادت هر يك از مشاهير و مجاهيل و ثقات و ممدوحين و مذمومين ايشان را نوشته اند اصلاٌ متعرض شرح حال او نشده اند.

اينك به جرأت مي توان گفت سمت درباني و ملازم بودن او با امام رضا (ع) تا آخر زندگيش دروغ شاخدار صوفيانه است، علامه مجلسي به همين جهت و جهات ديگر سمت درباني وي را به حضرت رضا (ع) شديداٌ انكار كرده است[4].

شيخ عطار گويد: معروف ترسائي بود كه به دست علي بن موسي الرضا (ع) مسلمان شده بود و آنگاه نزد داود طائي[5] رفته، رياضت بسيار كشيده[6] و داود از تلامذه ابوحنيفه بود [7] و نيز نقل كرده كه چون معروف وفات كرد، جهودان و ترسايان و مؤمنان هر سه طائفه در وي دعوي كردند كه از ماست و جنازه او را ما بر مي داريم[8].

ناگفته نماند: دعوي مذكور گواه روشن است كه: «معروف» مجهول الحال، به تز معروف: «الصوفي لا مذهب له» عمل مي كرده كه يهود و نصاري و مسلمين او را از خودشان مي شمردند اگر او شيعه و مسلمان صحيح العقيده اي بود، كفار او را از خودشان نمي شمردند[9].

پی نوشت :

[1]  -   رساله قشيريه، ص12.

[2]  -  طرائق الحقائق، ج2، ص 133

[3]  - دكتر زرين كوب، جستجو در تصوف ايران، ص 113 – 112.

[4]  - ريحانه الادب، ج5، ص 47.

[5]  - داود طائي ناصبي و دشمن اهل بيت بود.

[6]  - تذكره الاولياء، ج1، ص 269.

[7]  - همان مدرك، ص 206.

[8]  - همان مدرك، ص 273.

[9]  - به كتاب جستجو در عرفان فارسي، از ص 99 تا 105 مراجعه شود.