پايگاه جامع فرق، اديان و مذاهب_ قوم بختيارى و تيره‌هاى تابع آن در گذر تاريخ، همواره پاسبان هويت ملى و مذهبى ايران زمين بوده‌اند و نمونه بارز جانفشانى‌هاى آنان را مى‌توان در هشت سال دفاع مقدس ديد. از ديگر سو، قريب به يك قرن است برخی از بیرون مرزها، در گوش مردم بختیاری وسوسه می‌کنند كه كورش دوم (مشهور به كورش كبير) بختيارى بود! متأسفانه بعضی چنان در اين ادعای کذب، غرق‌ شده‌اند كه حاضر به شنيدن حقيقت نيستند. به هر روى، نگارنده بر خود وظيفه ميداند كه حق را بر زبان آورد. هرچند براى عده‌اى ناخوشايند باشد.

آيا كورش، بختيارى بود؟

- کوروش در استوانه مشهور خود، به شهر انشان اشاره مى‌كند، و ميگويد كه پدرانش، شاه اين شهر بودند.[1] برخى گمان می‌کنند که منظور از شهر انشان، همان شهر ایذه (در خوزستان) و سكونتگاه قوم بختيارى است! در پاسخ بايد بگوييم كه طبق جديدترين يافته‌هاى باستان‌شناسى، انشان ربطى به قوم بختيارى ندارد. ربطی به ایذه ندارد. بله انشان در تپه ملیان در دشت بیضاء در نزديك دژ سپيد Dež-e Espīd و در 36 کیلومتری شیراز قرار دارد. یعنی صدها کیلومتر آن طرف‌تر از ایذه. بین سال‌های 1970-1972، منطقه باستانی تپه ملیان (نزدیک شیراز)، به عنوان شهر گمشده انشان (انزان) معین شد. پاره آجری با کتیبه‌ای به خط میخی عیلامی و تعدادی از متون اقتصادی-ادارای حفاری شده در مَلیان، این سخن را تأیید کرد. امروزه باستان‌شناسان تردید ندارند که انشان ربطی به ایذه و مناطق بختيارى نشين  ندارد. بلکه حداقل از قرن 7 پيش از ميلاد، انشان نام ديگر پارس بود.[2]

- سخن گزنفون (مورخ يونانى) نيز از يك قوم به نام بَكتِريان (شايد تلفظ ايرانى‌اش «بَختِرى‌ها» باشد) نام مى‌برد كه اين قوم در جنوب غربى فلات ايران (در مناطق بختيارى نشين امروزى) زندگى مى‌كردند. اين قوم، نه تنها خويشاوند و خاستگاه قومى كورش نبود، بلكه جزو اقوامى بود كه كوروش آنان را به زور شمشیر مطيع خود ساخت.[3]

- برخی مدعی هستند که پوشش و زبان بختیاری بازمانده پوشش و زبان هخامنشی است! در پاسخ می‌گوییم اگر به پوشش مردم پارسى باستان دقت كنيم، درخواهيم يافت كه با پوشش مردم بختيارى متفاوت است. گذشته از اين، زبانى كه كورش به آن سخن می‌گفت، بسيار متفاوت از زبان مردم بختيارى است. براى مثال داريوش هخامنشى كه هم‌زبان و هم‌گويش كورش كبير بود، در كتيبه بيستون ميگويد:
thatiy Darayavauš xšayathiya VIII mana taumaya tyaiy paruvam xšayathiya aha adam navama IX duvitaparanam vavam xšayathi ya amahy thatiy Darayavauš xšayathiya vašna Auramazd.
اين عبارات به اين صورت تلفظ مى‌شود: «ثاتی دارَیَوَئوش خشایَثیَ (هزوارش) مَنا تَئومایا تیَیی پَرووَم خشایَثیا آهَ اَدَم نَوَمَ (هزوارش) دوویتاپَرَنَم وَوَم خشایَثی یا اَمَهی ثاتی دارَیَوَئوش خشایَثیَ واشنا اَئورَمَزد»
 در رد این ادعای نادرست همین بس که اگر اين عباراتِ پارسی هخامنشی را به يك پيرمرد يا پيرزن بختيارى كه تسلط كامل بر ادبيات و گويش بختيارى دارد نشان دهيم، آيا متوجه حتى يك كلمه از آن مى‌شود؟ خیر.

- حقيقت اين است كه مردم بختيارى عموماً تركيبى از دو قوم باستانى عيلامى و گوتى هستند. در اكثر مناطق بختيارى نشين ايران، به ویژه ایذه و... آثار مربوط به عيلاميان مشاهده مى‌شود. از ديگر سوى، يافته‌هاى علمى گوياى اين است كه مردم زاگرس نشين به طور كلى شباهت بسيارى به قوم باستانى گوتى دارند.[4] قابل توجه اينكه عيلاميان از اقوام آريايى نبودند. گوتى‌ها نيز از لحاظ نژاد و زبان و ... بسيار نزديك به عيلاميان بودند. جالبتر اينكه گوتى‌ها اصالتاً از اقوام سامى و غيرآريايى بودند.[5]

نتیجه پژوهش‌های ژنتیکی درباره قوم بختیاری

تحقیقات نوین و پژوهش‌های ژنتیکی نشان داده است که بختیاری‌ها تقریباً یک قوم غیر آریایی هستند. در این مسیر لازم است چند نکته بیان شود. اولاً در بررسی‌های ژنتیکی، مارکر R1a نشانگر اقوام تاریخیِ آریایی (پارس‌ها، مادها) و همچنین میتانی‌ها و... است.[6] از سویی می‌بینیم که طی آزمایش‌های علمیِ ژنتیکی، این مارکر در میان بختیاری‌ها بسیار اندک است. چیزی در حدود 9 درصد! یعنی تقریباً هر بختیاری، کمتر از 9 درصد نشانگر ژنتیکی آریایی دارد.[7]

- مردمان بختیاری بسیار بر اجداد و نیاکان خود می‌بالند. اما آیا در هزار سال گذشته، کسی را از این میان این قوم سراغ داریم که نامش کوروش بوده باشد؟ خیر. قوم بختیاری اصلاً و ابداً کوروش را نمی‌شناختند. تا اینکه در 1-2 قرن اخیر، انگلیسی و فراماسون‌ها، در راستای استحاله هویتی قوم بختیاری، ادعا کردند که کوروش بختیاری بود.

- گفتار آخر، چند کلام خطاب به عزیزان بختیاری... برادران و خواهران عزیز بختیاری، دلاوری‌ها و رشادت‌های شما در طول تاریخ ایران و دفاع شما از هویت ایرانی-اسلامی، خاری در چشم دشمنان این مرز و بوم است. آنان برای تحقیر و تمسخر شما، ادعاهایی را مطرح می‌کنند تا به زعم خود، فکر و ذهن شما را به بازی گرفته و به شما و رفتارهای شما بخندند. نخستین کسانی که ادعای بختیاری بودنِ کورش را مطرح کردند، یقیناً از میان قوم دلیر بختیاری نبودند. بلکه خود، اجنبی بوده، سر در آخور دشمن داشتند. هدفشان فریب و تمسخر شما بود که گویا در برخی موارد موفق هم شده‌اند. امروزه اگر کسی در یک محفل آکادمیک بگوید که «کورش بختیاری بود»، او را مورد ریشخند قرار می‌دهند. از بس این سخن، بی‌‌ربط و غیرمنطقی است. رندان اجنبی به شما گفتند که «کورش بختیاری بود» اما آیا به شما گفتند که فرزندان کورش تا چه حد بی‌غیرت بودند؟ آیا می‌دانید که کمبوجیه (پسر کورش) به خواهر خود (آتوسا) تجاوز کرد و با او همبستر شد؟ این مطلب چنان اسنادی واضح و روشن دارد که جای تردید نیست.[8] این حقیقتی است که فرزندانِ کورش هخامنشی غرق در فساد جنسی و بی‌آبرویی بودند. چنانکه برادر به خواهر تنیِ خود به چشم یک طعمه جنسی می‌نگریست. به شما گفتند که «کورش بختیاری بود» تا ننگ بی‌آبرویی و رسواییِ پسران و دختران کورش را به دامن شما بچسبانند. مراقب باشید... و رندان غربی را دوستان خود نپندارید. آیا در تاریخ بختیاری موردی را سراغ دارید که چنین اتفاقی افتاده باشد؟ مردان بختیاری مرگ را بر چنین رسوایی و فضاحتی ترجیح میدهند...

پى‌نوشت:

[1]. بنگريد به ترجمه فارسى استوانه كورش كبير، دكتر شاهرخ رزمجو، بخش خاورميانه موزه بريتانيا، متن استوانه، بند 21 ؛ همچنين ترجمه فارسى منشور كورش كبير، به ترجمه پروفسور عبدالحميد ارفعى، بند 21 ؛ و نيز بنگريد به:
Translation of the text on the Cyrus Cylinder, Translation by Irving Finkel, Assistant Keeper, Department of the Middle East, Num 21
[2]. برای اثبات اینکه انشان ربطی به ایذه ندارد. بلکه انشان نزدیک شیراز کنونی قرار داشته، بنگريد به:
Shahbazi. A. Sh (1986), Ariyāramna Old Persian proper name, Encyclopædia Iranica, Vol. II, Fasc. 4, pp. 410-411,  In Iranica online: Last Updated: August 12, 2011.
D. Stronach, “Achaemenid Village I at Susa and the Persian Migration of Fars,” Iraq 34, 1974, pp. 239-48 esp. p. 248; J. M. Cook, The Persian Empire, New York, 1983, p. 8
Encyclopædia Iranica, ANSHAN, by J. Hansman, August 5, 2011, Vol. II, Fasc. 1, pp. 103-107
همچنین پروفسور عبدالمجید ارفعی می‌نویسند که طبق جدیدترین آثار باستانی کشف شده (آجرنوشته هوتلودوش اینشوشینک Hutelludus-insusinak پادشاه عیلام مربوط به تقریبا 1100 قبل از میلاد)، انشان یا انزان در تپه ملیان، در بیضاء نزدیک شیراز قرار داشت. بنگرید به: عبدالمجید ارفعی، فرمان کورش بزرگ، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، 1389، ص 68.
[3]. گزنفون، كوروش‏نامه‏، ترجمه: رضا مشايخى، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى‏، 1386، ص 4.
[4]. دكتر رقیه بهزادی، آریاها و ناآریاها در چشم انداز کهن تاریخ ایران، تهران، انتشارات طهوری، 1382. ص 27.
[5]. رقیه بهزادی، همان.
دكتر عباس قديانى، فرهنگ جامع تاريخ ايران‏، تهران‏، انتشارات آرون‏، 1387، ج 2 ص 722-723
[6]. بنگرید به:
Eupedia.com, Genetics: Haplogroup R1a
[7]. کلیک کنید...
[8]. مرتضى راوندى‏، تاریخ اجتماعى ایران، تهران: انتشارات نگاه‏، تهران‏، 1382. ج‏ 6 ص 283
مری بویس، زرتشتیان باورها و آداب دینی آنها، ترجمه ع. بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۹۱. ص 81

آخرین ویرایش: 1399/8/7