مرام ومسلک اهل حق
زیرساخت‌های اعتقادی آیین یارسان عبارتنداز: "ظهور ذات حق در انسان" که به تبع آن عقیده به "مظهریت" پیشوایان دین شکل می‌گیرد، و همچنین "دونادون" (تناسخ) روح و "حلول ملک در جامعه بشری" که هر یک منشا برخی از اعتقادات اهل‌حق را شکل داده است. در این مجال عقاید غلات را به گزارش کتاب المقالات و الفرق، برگرفته از کتاب آیین یارسان را از نظر می گذرانیم.
یکی از آداب مهم مسلک اهل حق داشتن "جم خانه" و در جمع نشستن است. جم خانه مکانی است به شکل رسمي يا خانه‌های مردم و بدون داشتن نشانه‌ای خاص، که افراد، برای مراسمی مثل خواندن کلام (اذکاری به زبان محلی که مرشدان آنها را سروده‌اند.)، صرف نذورات و دعای نذرها و گاهی مراسم و ختم اموات و... جمع می‌شوند. یکی از افراد این مسلک در این رابطه می‌نویسد: «در هفته یک یا...
اکثر کسانی که خود را اهل حق و یا پایبند به مسلک اهل حق می‌دانند، چنین مراسمی را واجب و ضروری دانسته و شاید بتوان گفت سرسپاری از اهم واجبات این فرقه محسوب می‌شود. بنابراین لازم است دیدگاه اسلام و آیات و روایات را در این زمینه جویا شویم. در هیچ آیه‌ای از قرآن کریم ندیده‌ایم که امر به چنین مراسمی کرده باشد و هیچ مفسری از مفسران مشهور جهان اسلام اعم از مفسران شیعه...
یکی از آداب مهم و اساسی فرقه اهل حق، مراسم "سرسپاری" است که تقریباً به معنی سر تسلیم فرود آوردن در مقابل آداب و رسوم آیین اهل حق و تخطی نکردن از آن است. بنابراین هر فردی که این مسلک را پذیرفته باشد، باید چنین مراسمی را انجام دهد و به آن معتقد شود، در غیر این صورت خارج از مسلک محسوب می‌شود و از دید اکثر افراد این مسلک مراسم سرسپاری ضروری بوده...
به اعتقاد برخی اهل حق از زمره شیطان پرستان یا همان یزیدیان یا ایزدی‌ها هستند. اما باید گفت که این گمان، گمانی باطل است. این دسته به‌صرف شباهت برخی از اعتقادات اهل حق و ایزدی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که اهل حق هم همانند فرقه ایزدی‌ها شیطان پرست هستند، درحالی‌که اشتباه کرده‌اند. این عده به‌صرف وجود شباهت‌هایی در اعتقاد اهل حق...
اهل حق و صوفیه دو فرقه به‌اصطلاح باطن‌گرا هستند که به نظر برخی این دو فرقه از فرق صوفیه می‌باشند و برخی دیگر منکر داخل بودن اهل حق در فرقه‌های صوفیه هستند. منشأ گمان به اینکه اهل حق در زمره فرقه‌های صوفیه می‌باشد، یکی جنبه باطن‌گرایی این فرقه است و دیگری شباهت‌هایی است که این فرقه با برخی فرقه‌های صوفیه دارد. اما باید دانست...
گروهی از پیروان اهل حق این فرقه را آیینی مستقل می‌دانند. این گروه معتقدند اهل حق آیینی مستقل و عصاره همه ادیان است. در این تعریف از اهل حق در عین حالی که سعی شده این آیین را آیینی مستقل معرفی کنند، در عین حال با اضافه کردن جمله "و عصاره همه ادیان است"، استقلال این آیین را خدشه دار کرده و...
اهل حق یازده خاندان دارد که یکی از خاندان‌های یازده‌گانه اهل حق "شاه حیاسی"(شاه هیاس، ایاز) است. مؤسس این خاندان از اهل حق "شاه ایاز" بوده و طبق نوشته‌های منسوب به این فرقه در سال 1125 هجری متولد و از همان دوره جوانی خود را مظهر الوهیت خوانده است. این خاندان از اهل حق به دروایش معروف هستند (یعنی خاندانی که انتسابش به مؤسس فرقه معلوم نیست)...
در این نوشته سعی شده است به جایگاه بزرگان و پیران و مرشدان اهل حق پرداخته شود و اینکه آیا پیروی از ایشان در این منظر درست است یا نه؟ و دلایلی در این زمینه از کتاب و سنت و عقل و اجماع نقل شده و در مورد آن به‌صورت مختصر بحث گردیده است. برخی از اهل‌حق معتقدند مرشدان و رهبران آنها از غیب مطلع بوده و دارای علم لدنی می‌باشند و...
تمامی عقاید و شعائر اهل‌حق مبتنی بر افسانه‌ها و اساطیری هستند که در دفترهای دینی اهل‌حق (کلام) منعکس شده است. مجموعه این اساطیر و افسانه‌ها آیینه تمامی ادیان و مکاتبی است که در منطقه ایران غربی ظاهر شد و بعضا از میان رفته‌اند. اساطیر اهل‌حق درواقع ریشه در اساطیر بومیان آسیای غربی دارد. درواقع اساطیر ملل درپی تحولات اجتماعی تغییر می‌کنند.
طبق نظر برخی، تصوف و اهل‌حق دو فرقه از صوفيه هستند و به نظر برخي ديگر اين دو فرقه شباهت‌هايي با هم دارند ولي اهل‌حق فرقه‌اي غير از صوفيه است. در اين ميان دکتر زين‌کوب نظر زيبايي در اين زمينه دارد که نظر خوانندگان عزيز را به آن جلب مي‌کنم.
نوشته حاضر بر اساس کلیاتی درباره پیدایش، بزرگان و پراکندگی جمعیتی و اعتقاد اصلی و مبنایی فرقه اهل‌حق که همانا تناسخ است، نگاشته شده است. البته تناسخ از منظر اسلام با دلایل فراوان رد شده است که در این نوشته به اختصار به برخی از آنها اشاره گردیده است.
مذهب اهل حق مجموعهاى است از آراء و عقاید که تحت تاثیر افکار اسلامى، زردشتى و یهودى و مسیحى و مهرپرستى و مانوى و هندى و افکار فلاسفه قرار گرفته است. در دستورهاى دینى اهل حق، اجراى سه بوخت یا سه اصل اخلاقى زردشتى، که «پندار نیک» و «گفتار نیک» و «کردار نیک» باشد از واجبات است. مفهوم این سه اصل در یک بیت به گویش ترکى، از کلام «سرانجام» کتاب مقدس اهل حق خلاصه شده است: یارى چارچیون، باورى وجا پاکى و راستى، نیستى وردآ یعنى یارى چهار چیز است و به جاى آورید، پاکى و راستى، نیستى و یارى.
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اصطلاح جمع در ميان پيروان اهل حق معني و مفهومي خاص و داراي پيشينه اي خاص است که در اين نوشته اشاره اي به جمع و قوانين خواهد شد.