تاریخچه
ایوانف که پیدایش اهل‌حق را در پی تحولات مذهبی باطنیه اسماعیلیه می‌داند، معتقد است که آیین سرسپردن اهل‌حق که "سید" رمز ارتباط با الوهیت است، شباهتی کامل با پیرو و مرید در اسماعیلیه دارد. همچنین اهل‌حق در مواردی مثل حرام دانستن تراشیدن سبیل و روزه سه روزه و اعتقاد به حلول و تناسخ با یزیدیه مشترک هستند.
اهل‌حق به دو گروه از فرشتگان مقرب الوهیت یعنی هفتن و هفتوانه معتقد است. ایشان خصوصیات ظاهرا متناقض با هم دارند و حتی در افسانه‌های اهل‌حق دشمنی هفتوانه با هفتن به ثبت رسیده است. این اعتقاد با باورهای بومی آسیای غربی خصوصا عقاید بین النهرینی متناسب است.
جهت تحقیق در هر رشته‌ای آشنایی با منابع و مکتوبات دسته اول آن رشته از اهمیت بسزایی برخوردار است. در این نوشتار سعی شده است تا منابع دسته اول فرقه اهل‌حق بصورت مختصر معرفی گردد. در فرقه اهل‌حق این مآخذ به سه دسته تقسیم می‌شوند که به ترتیب مآخذ ترکی و کردی، مآخذ فارسی و مآخذ شفاهی هستند.
تمامی آثار اهل‌حق مربوط به دوران اسلامی و منسوب به سده‌های سوم تا سیزدهم هجری است. اما عقاید و آیین‌های اهل‌حق، بر اساطیر و افسانه‌هایی استوار است که هسته‌های مرکزی آنها از اعصار کهن سرزمین ایران غربی باقی مانده است. لایه‌هایی از باورهای این منطقه در دوران اسلامی، در اساطیر و افسانه‌های ایشان دیده می‌شود که به بررسي برخي از آنها مي‌پردازيم.
از مجموعه کتابهای مهم در فرقه اهل‌حق از "نامه سرانجام" می‌توان نام برد که در قرن هشتم هجری قمری توسط سلطان اسحاق و یارانش به رشته تحریر در آمدهاست. سرانجام دارای شش بخش یا جزو است به نامهای: بارگه بارگه، دوره هفتوانه، گلیم و کول، دوره چهل‌تن، دوره عابدین و خرده سرانجام.
اشاره‌اي کوتاه بر کتاب «آثار الحق» و «مجموعه گفتار هاي نورعلي الهي» در دو جلدي که فرزند او (بهرام الهي) تنظيم نموده است و نقد چند ديدگاه و ادعايي که در اين کتاب مطرح کرده است.
برخی از اهل حق، این فرقه را آيیني مستقل می‌دانند که شالوده آن قبل از خلقت و در عالم زر پایه گذاري شده است در صورتی که بطلان این دیدگاه به چند دلیل واضح است. یکی از جریان‌های بدعت گذار که سابقه و رد پای آن به عصر رسالت بر می‌گردد، جریان منحرف و ضد دینی موسوم به اهل حق و علی اللهی است. این جریان ضاله در احادیث و روایات متعددی از ناحیه اهل بیت علیهم السلام به شدت مذمت و تکفیر شده اند تا جایی که در پاره‌ای از تفاسیر ضمن تفسیر سوره حمد، آنان را به ضالین تفسیر و تطبیق نمودهاند. این فرقه دارای انشعابات گوناگونی است که از لحاظ اعتقادات و آداب و رسوم اختلافات و اشتراکات فراوانی با هم دارند.
بابا سرهنگ و شاه خوشين از سران اهل حق مي‌باشند. بابا سرهنگ از کساني است که اطلاعات زيادي از او در دست نيست اما از شاه خوشين اطلاعات بيشتري در دست است که به برخي از آنها اشاره مي‌کنيم.
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بعد از خصيبي شخصي به نام بهلول از اولين اهل حق در ايران که قبر وي در تنگه کول در اسلام آباد است مطرح است. در قرن چهارم هجري از شخصي به نام شاه خوشين که اطلاعات زيادي درباره وي وجود ندارد سخن رانده‌اند.
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ به گفته برخی از اهل حق، محمد بن نصیر از بنیانگذاران این فرقه منحرف می‌باشد که در مورد وی داستانهای مختلفی آمده است. اما روایت فوق به معرفی محمد بن نصیر از غالیان و کسانی است که مورد لعن امام زمان عج الله تعالی فرجه الشریف قرار گرفته است.
بعد از وفات محمد بن نصير نميري دو تن از شاگردان برجسته وي که ايراني بودند راه وي را ادامه داده و باعث ترويج افکار باطل وي شدند.
فرقه اهل حق را در گذشته علاوه بر دین یاری، طایفه دلفان، نصیریه و ... نامیده اند. منشا این فرقه به عمد یا غیر عمد بر اکثریت مردم اهل حق پوشیده مانده است. اما اهل حق در ابتدا پیرو شخصی به اسم نصیر بوده است که درباره شخصیت وی سخنانی بی شمار است.
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از کسانی که از آنها بعنوان موسس فرقه اهل حق نام برده شده است، بابا نااوس و سلطان اسحاق هستند که در این نوشته به شرح حال و چگونگی ادعای ایشان می پردازیم.
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از کساني که در زمره موسسين و بنيانگذاران اهل حق به آن اشاره مي شود، شاه خوشين(مبارک شاه) است. اما در مورد شاه خوشين کلمات متفاوتي بيان شده که به برخي از آنها اشاره مي‌کنيم.