پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اعمالی که معمولاً مسلمانان پس از دفن مرده در قبر انجام می‌دهند، تلقین میت است. تلقین، اذکاری حاوی اعتقادات اسلامی است که با آدابی خاص، خطاب به میت خوانده می‌شود. البته تلقینِ اعتقادات، هنگام احتضار و قبل از مرگ نیز مستحب است. تلقین میت، هم قبل از پوشاندن قبر، با تکان دادن جسد، خطاب به او و هم بعد از پوشاندن قبر و هنگام برگشتن تشییع‌کنندگان برای میت خوانده می‌شود؛ علمای مذاهب فقهی اهل‌سنت بر جواز یا استحباب این عمل اتفاق دارند.[1] حتی از افرادی مانند ابن‌تیمیه که وهابیان خود را به او منتسب می‌کنند نیز منع این عمل نقل نشده است.

از ابن تیمیه حرانی در مورد تلقین میت بعد از دفن پرسیدند: «آیا در این رابطه روایت صحیح از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله یا از صحابه وجود دارد؟ اگر روایتی نیست و صحابه آن را انجام نداده‌اند، آیا این کار جایز است یا جایز نیست؟ (بدعت نیست؟)» در پاسخ گفت: «این نوع تلقین از طائفه‌ای از صحابه نقل شده است. این گروه از صحابه، دستور به انجام این کار می‌دادند که میت را بعد از دفن تلقین کنند؛ مثل ابوامامه باهلی و واثلة بن أسقع و دیگران. روایتی از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده که صحیح نیست و بسیاری از صحابه هم انجام نداده‌اند. امام احمد بن حنبل و دیگران از علما گفته‌اند: این نوع تلقین اشکالی ندارد و طائفه‌ای از اصحاب شافعی و حنابله گفته‌اند: این نوع تلقین مستحب است؛ اما گروهی از علمای مالکی گفتند: مکروه است».[2] در این گزارش تاریخی ابن‌تیمیه از عقاید صحابه و اهل‌سنت، انجام تلقین میت توسط برخی از صحابه نقل شده و انجام ندادن برخی دیگر از صحابه، باعث بدعت بودن آن نمی‌‌شود؛ همچنین از هیچ فرقه‌ای از اهل‌سنت عدم جواز این فعل نقل نشده، بلکه عده‌ای مستحب دانسته‌اند.

ابن‌تیمیه در ادامه می‌نویسد: «ثابت شده کسی که در قبر گذاشته می‌شود، از او سؤال و امتحان می‌شود و دستور داده شده که برای او دعا کنید. به خاطر همین روایت گفته شده: تلقین برای مرده فایده دارد؛ مرده صدای زندگان را می‌شنود، همان طور که در روایت صحیح بخاری ثابت شده که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: مرده صدای کفش تشییع کننده‌های خود هنگام بازگشت را می‌شنود».[3]

ابن‌تیمیه در کتاب دیگر خود نوشته است: «روایتی در مورد تلقین میت بعد از دفن نقل شده که در این حدیث اشکالی وجود دارد. اما مردانی از اهل شام اولین (مردم شام صدر اسلام) به تلقین عمل می‌کردند و برای این قضیه روایت داشتند. به همین دلیل، اکثر اصحاب ما یعنی حنابله و دیگران، گفته‌اند که این نوع تلقین جایز است. تلقین میت و کارهایی مثل این، از کارهایی است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله انجام داده است و به امتش هم دستور داده که بعد از دفن و هنگام زیارت قبور و عبور از کنار قبر، این کارها را انجام دهند».[4] در این گزارش ابن‌تیمیه هم، انجام تلقین میت توسط سلف و اعتقاد به جواز آن، گزارش شده است.

ابن‌تیمیه نهایتاً در کتاب فتوای خود، نظرش را بیان می‌کند و می‌نویسد: «از صحابه کسانی بودند تلقین میت را انجام دادند؛ مثل ابوامامه باهلی و واثلة بن اسقع و غیر این دو از صحابه و از اصحاب احمد بن حنبل کسانی بودند که آن را مستحب دانستند و تحقیق این است که تلقین میت بعد از دفن، جایز است و سنت راتبه نیست (توسط همه مسلمانان عمل نمی‌شد)».[5]

بنابراین ابن‌تیمیه که به گونه‌ای قصد دارد مستقیماً این فعل را مستحب و از سنت مسلمانان اعلام نکند، در سخنانش اقرار کرده است که عده‌ای از صحابه انجام داده‌اند؛ عده‌ای از بزرگان مذاهب اهل‌سنت، آن را مستحب دانسته‌اند و خود نیز آن را مجاز دانسته و بدعت بودن آن را نفی می‌کند؛ ولی وهابیان معاصر، تلقین میت بعد از دفن را بدعت می‌دانند که با نظر ابن‌تیمیه منافات دارد.

پی‌نوشت:
[1]. «نظر علمای اهل‌سنت (حنفی و مالکی) درباره تلقین میت»
«نظر علمای اهل‌سنت (شافعی و حنبلی) درباره تلقین میت»
[2]. مجموع الفتاوى، ابن‌تيميه، ج24، ص296.
[3]. همان.
[4]. اقتضاء الصراط المستقيم لمخالفة أصحاب الجحيم، ابن‌تيميه، ج2، ص179.
[5]. مجموع الفتاوى، ابن‌تيميه، ج24، ص298 و 299.