پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_صوفیه از دیرباز برای کسب وجاهت در جامعه شیعی، عالمانی که دارای روحیات عارفانه بودند را به فرقه خویش منسوب کرده‌اند. محمدتقی مجلسی یکی از این عالمان دینی است که صوفیه تلاش کرده‌اند تا او را جزء مریدان سلسله ذهبیه معرفی کنند و کتاب «تشویق‌السالکین» را به ایشان نسبت داده‌اند.

این پژوهش بر آن است که با بررسی محتوایی این کتاب ثابت کند که این کتاب نمی‌تواند تألیف شخصیت بزرگی؛ همچون «شیخ محمدتقی مجلسی» باشد. یکی از قرائنی که صحت انتساب این رساله به مجلسی اول را نفی می‌کند، اشتمال آن بر بعضی احادیث ضعیف و مجعول است که از آن جمله می‌توان به روایتی از امام علی علیه‌السلام که مؤلف کتاب «تشویق السالکین» برای تأیید وجه تسمیه تصوف ذکر کرده اشاره نمود. مؤلف می‌نویسد: «در وجه تسمیه این جماعت به صوفی گفته‌اند: ایشان بیشتری پشمینه‌پوش بودند، ایشان را صوفی می‌گفتند. مؤید این قول است کلام حضرت امیرالمؤمنین که در میان این طایفه مشهور است. شیخ ابن جمهور احسائی که از اکابر علمای شیعه است در کتاب غوالی روایت کرده که آن حضرت فرموده‌اند: تصوف را از صوف گرفته‌اند و این سه حرف است، صاد از صبر؛ واو از وفا؛ و فاء را از فقر و فنا».  [1]

مؤلف کتابِ «تشویق‌السالکین» به روایتی اشاره دارد که اولین‌بار ابن ابی جمهور احسائی در کتاب «غوالی اللآلی» نقل کرده که می گوید: «به تحقیق از معنی تصوف پرسش شد؛ پس [امام علی] گفت: تصوف از کلمه صوف گرفته شده و آن سه حرف دارد...». [2] ابن ابی جمهور احسائی این خبر را بدون سند و بی مأخذ و مرسل [3] نقل کرده است. باید دانست که این روایت فقط در این کتاب نقل شده و دیگر عالمان شیعی از نقل آن خودداری کرده اند و این مسئله نشان از ضعف این روایت دارد. استاد علی امینی نژاد (استاد برجسته فلسفه و عرفان) نیز این روایت را ضعیف می‌دانند. [4]

همان‌گونه که بیان شد، کتابی که این روایت از آن نقل شده، کتاب غوالی اللآلی است که علمای برجسته فقه، حدیث و رجال، صاحب این کتاب را به سهل‌انگاری در نقل اخبار و خلط کردن درست و نادرست اخبار متهم کرده‌اند. نویسنده کتاب، ابن ابی جمهور است که به‌خاطر سهل‌انگاری در نقل روایات عامّه و مُرسل، همواره مورد اعتراض گروهی از اعاظم و فقهای شیعه قرار گرفته است .

علامه مجلسی حدیث‌ شناس متبحر در مورد اعتبار این کتاب می‌نویسد: «و کتاب غوالی اللآلی و إن کان مشهورا و مؤلفه فی الفضل معروفا، لکنه لم یمیز القشر من اللباب و أدخل أخبار متعصبی المخالفین بین روایات الأصحاب، فلذا اقتصرنا منه علی نقل بعض‌ها و مثله کتاب نثر اللآلی و کتاب جامع الأخبار»؛ [5] «و کتاب غوالی اگر چه مشهور است و مؤلف کتاب در بزرگی معروف می‌باشد؛ ولی مؤلف، روایات صحیح را از غیرصحیح مشخص ننموده  و روایات متعصبین از اهل‌سنت را بین روایات شیعه وارد کرده است؛ پس ما به نقل بعضی از روایاتش اکتفا می‌کنیم و سایر کتاب‌هایش؛ مانند نثراللآلی و جامع الاخبار نیز همین وضعیت را دارند».

در نتیجه  روایتی که در کتاب «تشویق‌السالکین» نقل شده ، فقط در یک منبع بسیار ضعیف نقل شده و حدیث‌ شناسانی؛ همچون علامه مجلسی، این کتاب را تضعیف می‌کنند و به این خاطر عالمی مانند محمدتقی مجلسی با آن عظمت علمی، به چنین روایاتی استناد نخواهد کرد.

پی‌نوشت:
[1].  برد الیقین (هفده رساله عرفانی)، رساله تشویق السالکین، محمدتقی مجلسی،  آیت اشراق، اول، ۱۳۸۸ ش، ص ۳۱۳.
[2]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، غوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، دار سید الشهداء للنشر، قم، چ اول، ۱۴۰۵ ق، ج ۴، ص ۱۰۵.
[3]. حدیث مرسل؛ حدیثی است که راوی و محدث آن با حذف واسطه‌های قرار گرفته در زنجیره سند، آن را به طور مستقیم به شخص معصوم (ع) برساند. حدیث مرسل از احادیث ضعیف به شمار می‌رود.
[4]. امینی نژاد، علی، عرفان و تصوف در گستره روایات، معارف عقلی، شماره ۸، زمستان،۱۳۸۶، ص ۱۴.
[5]. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چ دوم، ۱۴۰۳ ق، ج ۱، ص ۳۱.