پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ پیروزی در نخستین نبرد سپاهیان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با کفار و مشرکین منجر شد تا امتحانی بسیار بزرگ در پی آنان باشد؛ کفار قریش از شکست سنگینی که به آنان تحمیل شده بود، آزرده و سرشکسته شدند و به فکر انتقام از سپاهیان اسلام افتادند. مشرکان با لشکرکشی به سوی مدینه، فکر انتقام را در سر می پروراندند. غزوه احد در پانزدهم شوال سال سوم هجری در نزدیکی مدینه به وقوع پیوست. اگر بخواهیم چرایی شکست سنگین مسلمانان در غزوه احد که منجر به شهادت سردار رشید اسلام حضرت حمزه (علیه‌السلام) شد را بررسی کنیم، باید به یک عامل مهم در این واقعه پرداخته شود.

کینه و بغض دشمن از فرمانده میدان؛
حضرت حمزه (علیه‌السلام) حامی و یاوری بی نظیر برای  پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بودند که از آغاز رسالت حضرت تا آخرین روز زندگانی خود از جانفشانی در راه خدا و پیامبرش و دین مبین اسلام دریغ نکرد. ایمان واقعی و شجاعت بی نظیر حضرت حمزه (علیه‌السلام) دو علتی است که در میدان نبرد حق علیه باطل، ایشان را به مرد میدان تبدیل کرده بود.
مشرکان مکه در روز نبرد بدر هنگامی که پهلوانان خود را به میدان فرستادند، هیچگاه فکر آن را نمی‌کردند که به دست حضرت حمزه و امیرمؤمنان (علیهماالسلام) کشته شوند؛ اما تجربه تلخ شکست، آتش کینه را در دل مشرکین شعله‌ور کرد و این بغض را با نقشه‌ای توطئه گونه اجرایی کردند. هنگامی که نگهبانان تنگه احد در غفلت بودند و دنبال ثروت فانی دنیایی رفتند، دشمن، فرمانده میدان را با ناجوانمردی به شهادت رساند. کفار قریش فهمیده بودند که اگر بخواهند پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را به شهادت برسانند، باید فرمانده میدان را از جلوی راه خود بردارند؛ غافل از آنکه نصرت الهی همواره بر بندگان مؤمن، نازل می‌شود و خدای رحمان، پیامبرش را به وسیله امیرمؤمنان (علیه‌السلام) از گزند حوادث، نجات می‌دهد.

در آیات قرآن به گرامیداشت شخصیت حضرت حمزه (علیه‌السلام) و بیان فضائل ایشان اشاره شده است. خدای رحمان می فرماید: «مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا [أحزاب/23] از ميان مؤمنان مردانى هستند كه به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا كردند. برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى از آنها در [همين‌] انتظارند و [هرگز عقيده خود را] تبديل نكردند.»
حاکم حسکانی از علمای معروف و شهیر اهل سنت، هنگامی که به تفسیر آیه شریفه مذکور می‌رسد، آن را مختص به فضائل حضرت حمزه  و حضرت جعفر طیار و امیرمؤمنان (علیهم‌السلام) می‌داند و می‌نویسد: «ابن عباس درباره سخن خداوند (من‏ المؤمنين‏ رجال‏ صدقوا ما عاهدوا اللّه عليه) گفت: يعنى على و حمزه‏ و جعفر (فمنهم من قضى نحبه) يعنى حمزه و جعفر (و منهم من ينتظر) يعنى امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كه منتظر مرگ خود و وفا كردن به پيمان خدا و شهادت در راه پروردگار هستی بود و به خداوند سوگند! كه شهادت روزى او شد.»[1]

پی‌نوشت:
[1]. حاکم حسکانی، ابن حذاء، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ص554، مؤسسة الطبع والنشر، چاپ دوم. «عن عبد الله بن عباس فی قول الله تعالى: ... فوالله لقد رزق الشهادة.»

محمدجواد مهریار