شيخ طوسي مي فرمايد:
علي بن مسيب به امام رضا عليه السلام عرض مي كند: راه دور است و من نمي توانم هر وقت خواستم، خدمت شما برسم، از چه كسي احكام دين خود را سئوال كنم ؟ امام عليه السلام فرمود: از زكريا بن آدم قمي كه امين بر دين و دنياست.(1)
شانيت و منقبت والاي اصحاب ايراني اهل بيت عليهم السلام در جنبه هاي متعددي بوده است كه به عنوان نمونه اشاره اي به اهميت آنان در جنبه علمي مي نماييم.
اسلام از همان آغاز بعثت براي نوشتن تاليف و تصنيف اهميت فوق العاده اي را قائل بوده است. اما متاسفانه جامعه عرب پيش از اسلام از اين موهبت بي بهره بوده اند.
ابن خلدون معتقد است:
در جامعه عرب صدر اسلام تعداد اندكي توانايي خواندن و نوشتن داشتند.(2)
اما اصحاب ايراني پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت عليهم السلام همچون سلمان فارسي در كنار امير المومنين علي عليه السلام در شمار اولين كاتبان بوده و نقش به سزايي در كتابت وحي داشته اند.
« پيشينه تاليف در ميان شيعه مربوط به صدر اسلام است.»(3)
نخستين كتاب را در جهان اسلام، اميرالمومنين علي عليه السلام نوشته اند (قرآن را به صورت كتاب جمع آوري كرده است) پس از آن حضرت نيز سلمان فارسي، ابوذر غفاري، اصبغ بن نباته و عبيدالله بن ابي رافع در تاليف و تصنيف قدم برداشتند، و پس از آن ها صحيفه سجاديه را امام زين العابدين عليه السلام تاليف كرده اند.(4)
اصحاب ايراني ائمه اطهار عليهم السلام در رشته هاي مختلف علمي چون: علوم قرآن، تفسير، شعر، حديث، اصول فقه، كلام، تاريخ، ادبيات، لغت، سيرة، رجال، اخلاق، رياضيات، علوم طبيعي و ... آثار و تاليفات علمي فراواني داشته اند.
سليمان بن عمر يا سليمان بن عامر، مشهور به ابوالاسود دوئلي (از مردم ديلم گيلان) و ايراني است.(5)
ابوالاسود دوئلي يكي از فضلا، فصحا و از طبقه نخستين سرايندگان اسلام و شيعيان اميرالمومنين علي عليه السلام است.(6)
نخستين دانشمندي بود كه قرآن كريم را با راهنمايي امير المومنين علي عليه السلام، نقطه گذاري كرد، يعني اعراب قرآن را تنظيم و با راهنمايي هاي علي عليه السلام شالوده نحو را ريخت.(7)
« دانشمندان و محدثان شيعه هم عصر ائمه اطهار عليهم السلام از زمان اميرالمومنين علي عليه السلام تا زمان امام حسن عسكري عليه السلام 6600 كتاب به رشته تحرير در آورده اند.»(8)
البته ناگفته پيداست كه در اين ميان اصحاب ايراني ائمه اطهار نقش بسزايي داشته و تاليفات فراواني را به خود اختصاص داده اند، به عنوان نمونه جابر بن حيان ايراني به تنهايي بيش از دويست تاليف و اثر علمي داشته است.(9)

پي نوشت:

1.    شيخ طوسي، اختيار معرفة الرجال، ج 2، ص 857، موسسه آل البيت الاحياء التراث، قم، 1404 هـ . ق.
2.    ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، مقدمه، ص 417، دار الاحياء التراث العربي، 1480 هـ . ق.
3.    ابن النديم، الفهرست، ص 307، بيروت.
4.    ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص 2، منشورات المطبعة الحيدرية، نجف، 1380 هـ . ق.
5.    ابوطالب اصفهاني، حاشيه بر شرح سيوطي الفيه به نقل از روضات الجنات، ج 4، ص 282.
6.    طوسي، رجال، ص 70.
7.    ابوطالب اصفهاني، حاشيه بر شرح سيوطي الفيه به نقل از روضات الجنات، ج 4، ص 283.
8.    شيخ حر عاملي، محمد بن الحسن، وسايل الشيعة، ج 20، ص 49، المكتبة الاسلامية، تهران، 1376.
9.    دكتر سيد حسن قريشي، اصحاب ايراني ائمه اطهار عليهم السلام، ص 21، 1386، آشيانه مهر، قم.