پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_  در مورد صوفيه سه نظرگاه و سه نحله و روش فلسفی می توان اشاره کرد که هر سه مکمل یکدیگرند؛ و مراد هر سه دیدگاه و روش پیروان آن، رسیدن به حقیقت نهایی است که دستخوش تحريف و انحراف گشته است و آن سه مکتب یا روش را می تو ان چنین بیان داشت:
الف: عده ای و گروهی از صوفیان حقیقت وجود را اراده "خود آگاه" می دانند.(پیروان اراده).
ب: دسته ای حقیقت وجود را همان زیبایی می شمارند.(پیروان جمال).
ج: برخی حقیقت وجود را فکر= معرفت= نور می دانند.(پیروان معرفت نور).
اما پیروان اراده خود آگاه
پیروان «اراده خود آگاه» که وجود را غیر از آن چیزی نمی دانند، مقدم بر گروه های دیگر هستند. از بزرگان این نوع تفکر می توان از شقیق بلخی، ابراهیم ادهم، رابعه عدویه نام برد. در این دیدگاه حقیقت نهایی در واقع همان "اراده انسان" است و جهان چیزی بجز فعالیت اراده انسانی نیست. پیروان این عقیده به خدای بر کنار از هستی معتقد نیستند و اینان معرفت را آرمان خود نمی شمارند و برای حصول آن نمی کوشند؛ بلکه به زهد و انزوا روی می آورند و با این عمل به تقویت اراده می پردازند و خدا جویی ژرف را در آن می بینند. باید گفت این نوع انزوا و گوشه نشینی و زهد، معلول حساسیت آنان نسبت به ارتکاب گناه بوده است.
اینان به فلسفه رغبت و تمایلی نشان نمی دادند، بلکه می خواستند در عمل (تقویت اراده) به آرمان خود واصل شوند اما در سده های بعدی اصول تصوف دگرگون شد و نحله های دیگر، طرفداران بسیاری پیدا کرد و این مکتب ترک شد.[1]

منبع:
1-کارنامه تصوف، صص 207 و 208