پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بر اساس تعالیم اسلامی، استاد و شاگرد وظایف و حقوق متعددی برعهده یکدیگر دارند که می‌توان آنها را به دو قسم وظایف معلم نسبت به شاگرد، و وظایف شاگرد نسبت به معلم تقسیم کرد.

رعایت ادب، تواضع و فروتنی، از جمله وظایف مشترک معلم و شاگرد است. امام صادق علیه‌السلام در حدیثی می‌فرمایند: «اطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ تَزَییَنُوا مَعَهُ بِالْحِلْمِ وَ الْوَقَارِ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ تُعَلِّمُونَهُ الْعِلْمَ وَ تَوَاضَعُوا لِمَنْ طَلَبْتُمْ مِنْهُ الْعِلْمَ وَ لَا تَکُونُوا عُلَمَاءَ جَبَّارِینَ فَیَذْهَبَ بَاطِلُکُمْ بِحَقِّکُمْ»؛[1] «در طلب علم باشید، و با فراگرفتن آن خود را أیضاً با حِلْم و وقار زینت کنید! تواضع کنید نسبت به شاگردانتان، و تواضع کنید نسبت به معلِّمانتان! و علمای متکّبر مستکبر جبّار خودخواه نباشید، تا باطل بر شما غلبه کند و حقّ را از شما بزداید!».

نورعلی تابنده قطب سابق دراویش سلطان علیشاهی در ضمن سخنرانی خویش احادیثی را به حضرات معصومین علیهم‌السلام نسبت داده در صورتی‌ که صدور آنها از امام معصوم ثابت نیست، وی می‌گوید: «ما اگر خیلی به خودمان ببالیم، می‌گوییم فرمایش علی علیه‌السلام را شنیدیم و فهمیدیم. همان قدر هم خدا را شکر که فهمیدیم، ولی باید توجّه کنیم که فرمایشات بزرگان روضۀ بهشتی است که چندین در دارد. ما یک درش را که شناختیم کلا همان را می‌اندازیم به آسمان که به‌به، این ماییم! ولی گاهی آن درهای دیگر را نمی‌شناسیم و ممکن است از در بیرون برویم، نمی‌دانیم اینجا چیست؟ به هر جهت همه فرمایش‌هایشان همین‌طوری است. قرآن هم همین‌طور است. اینکه گفتند قرآن هفت بطن یا هفتاد بطن دارد، منظور همین است. به طور مثال علی علیه‌السلام فرمود: مَنْ عَلَّمَّنی حَرْفاً فَقَدْ صَیِّرَنِی عَبْداً، هر که یک حرف به من یاد بدهد مرا بندۀ خودش می‌کند».[2]

باید توجه کرد که در منابع حدیثی معتبر شیعه و اهل‌سنت، با این الفاظ چنین روایتی نقل نشده است و فقط در کتاب‌های متأخر که دارای گرایشات صوفیانه و عرفانی هستند، به شکل مرسل[3] و بدون هیچ‌گونه سندی به امیرالمؤمنین علیه‌السلام نسبت‌ داده‌ شده است؛ به این خاطر از حیث علم رجالی، روایت از اعتبار بسیار کمی برخوردار است و نمی‌توان به امام معصوم علیه‌السلام نسبت داد.

البته باید توجه کرد که ابن ابی جمهور احسائی در کتاب «عوالی اللئالی» روایتی شبیه به روایت مد نظر را از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل کرده است: «وَ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِ أَنَّهُ قَالَ: مَنْ عَلَّمَ شَخْصاً مَسْأَلَةً فَقَدْ مَلَکَ رَقَبَتَهُ فَقِیلَ لَهُ یَا رسول‌اللهِ أَ یَبِیعُهُ فَقَالَ علیه‌السلام لَا وَ لَکِنْ یَأْمُرُهُ وَ یَنْهَاهُ»؛[4] «کسی که به فردی مسئله‌ای بیاموزد، اختیاردار او شده است. گفته شد: ای پیامبر خدا! آیا می‌تواند او را بفروشد؟ فرمود: «نه؛ ولی می‌تواند به او، امر و نهی کند».

کتاب عوالی الئالی تألیف ابن ابی الجمهور احسائی دارای اشکال‌های متعددی می‌باشد و نمی‌توان این کتاب را به عنوان منبع حدیثی معتبر در نظر داشت؛ پس نمی‌توان در مباحث علمی بخصوص تشخیص احادیث معتبر این کتاب را معیار قرار داد.

در نتیجه باید توجه کرد که روایت «مَنْ عَلَّمَّنی حَرْفاً فَقَدْ صَیِّرَنِی عَبْداً» فقط در منابع متأخر غیر حدیثی که گرایشات عرفانی یا صوفیانه دارند، به صورت مُرسل نقل شده، به همین خاطر نمی‌توان این کلام را به حضرات معصومین علیهم‌السلام نسبت داد.

 پی‌نوشت:
 [1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی (ط - دارالحدیث)، قم، اول، ق ۱۴۲۹، ج ۱؛ ص ۸۶.
 [2]. گفتارهای عرفانی حضرت آقای مجذوبعلیشاه، جلد اول، قسمت ۹۳، ص ۱، موضوع: بطون مختلف اقوال عارفان، معنای حدیث من علّمنی حرفاً، شکر مخلوق، شکر خالق است، صبح پنجشنبه ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۸۷ شمسی.
 [3]. مرسل در اصطلاح، به حدیثی گفته می‌شود که راوی آن از معصوم علیه‌السلام روایتی را نقل می‌کند؛ در حالی که محضر معصوم را درک نکرده، اعم از این که واسطه‌هایی که در سلسله سند ذکر نکرده، یک نفر باشد یا بیش‌تر و در سلسله سند واسطه را اصلاً ذکر نکرده باشد.
 [4]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة - قم، چاپ: اول، ۱۴۰۵ ق، ج ۴؛ ص ۷۱.