پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حیدرعلی قلمداران یکی از سران جریان قرآن‌بسندگی، بسیاری از ضروریات شیعه، از جمله مسئله امامت و خلافت بلافصل حضرت علی علیه‌السلام بعد از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را انکار کرده و می‌نویسد: «... اگر به فرض محال، «مولی» را به معنای امام بگيريم، اين موضوع با وجود پيغمبر -كه علاوه بر نبوت، مقام امامت نيز داشت- با اعتقادات شيعه تصادم و منافات دارد و اگر برای خلاصی از اين تعارض اصرار كنيم و بگوييم مقصود از اين كلام، امامت و خلافت بلافصل علی علیه‌السلام بعد از پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است، لزوماً بايد كلمه «بعدی» يعنی پس از من، نيز در كلام ذكر می‌شد؛ هر چند كسی ادعا نكرده كه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله اين كلمه را فرموده باشد».[1]

در پاسخ به این ادعا باید گفت که توجه به شرایط و اوضاع خاص زمان نزول آیه ابلاغ و صدور حدیث غدیر و همچنین قرائنی که در گفتار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله وجود دارد، این اشکال را به کلی برطرف می‌کند؛ زیرا می‌دانیم که ماجرای واقعه غدیر، در ماه‌های آخر عمر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله واقع شد، در حالی که او آخرین دستورات را به مردم ابلاغ می‌کرد، به خصوص اینکه صریحاً فرمود: «من به زودی از میان شما می‌روم و دو چیز گرانمایه را در میان شما می‌گذارم»؛ کسی که این سخن را می‌گوید، روشن است درصدد تعیین جانشین خویش است و برای آینده برنامه‌ریزی می‌کند، نه برای زمان حاضر؛ بنابراین مشخص می‌شود که منظورش وجود دو رهبر و دو پیشوا در زمان واحد نیست.[2]

همچنین باید گفت که دارا بودن ولایت، هیچ ملازمه‌ای با اعمال ولایت ندارد؛ به همین دلیل است که بر اساس روایت‌های متعدد و قطعی، حضرت علی علیه‌السلام از ابتدای دعوت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله دارای ولایت بوده‌ است؛[3] بنابراین امیر‌المؤمنین علیه‌السلام از ابتدا، در کنار رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله و از سوی خدا به مقام امامت نائل شده است. اما، با وجود پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و در عرض ایشان، ولایت خویش را اعمال نمی‌کرده است و غرض رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله با معرفی علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام در غدیر برای بعد از خودش بوده است.

ولایت بالقوه، امری است که خداوند نیز در قرآن به آن اشاره کرده است. در ماجرای حضرت زکریا علیه‌السلام خداوند از زبان ایشان می‌گوید: «فَهَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ»؛[5] «و من از بستگانم بعد از خودم بیمناکم و (از طرفی) همسرم نازا و عقیم است؛ تو از نزد خود جانشینی به من ببخش»؛ کلمه «ولی» در این آیه، «ولی بالقوه» مراد است؛ زیرا حضرت زکریا علیه‌السلام تقاضای فرزندی کرد که بعد از خودش ولی باشد، نه فرزندی که بر خودش نیز ولی باشد، چنان که از جمله (یرثنی) هم فهمیده می‌شود.

پی‌نوشت:
[1]. قلمداران، حیدر علی، شاه‌راه اتحاد، ص107، انتشارات حقیقت ریاض.
[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج5، ص22.
[3]. مجلسی، سیدمحمدباقر، بحار الانوار، ج22، ص463.
[4]. حسینی‌ میلانی، سید علی، جواهر الکلام فی معرفه الامامه والامام، ج2، ص316.
[5]. سوره مریم، آیه 5.