پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ گروه ارتجاعی و تکفیری وهابیت، در قرن دوازدهم، در منطقه نجد عربستان شکل گرفت. آنان با ادعای پیروی از مکتب احمد بن حنبل، می‌کوشند خود را از اهل‌سنت نشان دهند. آنان در بسیاری از مسائل، نه تنها با همه مسلمانان، بلکه با رهبران اصلی خود نیز مخالفت کرده‌اند و دیدگاهی کاملاً ابداعی برگزیده‌اند.

یکی از عقاید متناقض وهابیت، مسئله تأویل است. آنان خود را اهل تأویل نمی‌دانند و پایبند به ظاهر متون نقلی (قرآن و سنت) هستند؛ اما گاهی اوقات، متونی که مخالف اعتقاد آنان است، تأویل و توجیه می‌کنند.

ابن‌عثیمین عبارت «الله تعالی فی قلوب المؤمن» را توجیه و تأویل می‌کند. طبق مبنای وهابیت، آنان باید به ظاهر این عبارت تمسک کرده و آن را بپذیرند، اما این عبارت را این‌گونه معنا می‌کند که ذکر و یاد خدا در قلب مؤمن است، نه خود خدا، چون خود خدا در عرش و فوق است.[1] چون ظاهر این متن می‌گوید خدا با انسان‌ها در روی زمین است؛ وهابیت که باید ظاهر نقل را بپذیرد به علت مخالفت تفسیرشان با ظاهر اینگزاره، متن را تأویل کرده و مخالف آن را تکفیر می‌کند. ابن‌عثیمین برای تأویل آن می‌گوید، ممکن نیست احدی از عقلا چنین تصور کند که خدا بر روی زمین است، چه برسد به مؤمن که او ابداً چنین تصور نمی‌کند و کسانی که این گونه عبارت را معنا کنند، کافرند و باید توبه داده شوند. در این مورد، سؤال این است که چرا جهمیه یا برخی که به ظاهر این عبارت معتقد شده‌اند، توسط وهابیت ظاهرگرا تکفیر گشته‌اند؟

مورد دیگری که وهابیان برخلاف ظاهر آیات و روایات معتقد شده‌اند، اعتقاد به داشتن دو چشم حقیقی برای خداوند است. ابن‌عثمین با استناد به ظواهر برخی آیات می‌نویسد، معتقدیم خداوند حقیقتاً دارای دو چشم است و حتی ادعا می‌کند که اهل‌سنت بر آن اجماع دارند،[2] اما جالب اینجاست که هیچ آیه و روایتی که ابن‌عثیمین برای اثبات دو چشم داشتن خدا عنوان کرده، در ظاهر هم نظر او را ثابت نمی‌کند؛ وی آیه 14 سوره قمر، آیه 39 سوره طه و آیه 37 سوره هود و روایتی نبوی را ذکر کرده که در هیچ کدام نیامده که خداوند دو چشم دارد.

در این مورد نیز سؤال این است که چرا ظاهر آیات و روایات را رها کرده و معتقد به دو چشم حقیقی برای خداوند شده‌اند؟ در حالی که اعتقاد به دو چشم داشتن برای خداوند، به تجسیم و شباهت با انسان نزدیک‌تر است. وهابیت اصرار دارد که به ظاهر قرآن معتقدیم، و «اهل تأویل» اصطلاحی است که برای منحرفین به کار می‌برند و از طرفی اعتقاد تشبیه و تجسیم خداوند را تهمتی بر خود می‌دانند.

پی‌نوشت:
[1]. مجموع فتاوى ورسائل العثيمين، بن‌عثيمين، ج1، ص143.
[2]. همان، ج3، ص234و235.