پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی از نويسندگان شاخص جريان «قرآن‌بسندگی» یا «قرآنیون»، مطالبی را در نقد زیارت جامعه کبیره بیان کرده‌اند؛ به عنوان مثال، «سید ابوالفضل برقعی » که یکی از چهره‌های شاخص این جریان است، می‌نویسد: «در این دعا چنین آمده است: «و من جحدکم کافر»، یعنی هر کس شما را انکار کند، کافر است! حال جای سؤال است، اگر جز شیعیان اثنی‌عشری و شیعیان اسماعیلی (هفت‌امامی)، تمامی عالم اسلام، با وجود احترامی که برای ائمه اهل‌بیت علیهم‌السلام قائل هستند، اما منکرند که آن بزرگواران در امر امامت و ولایت، منصوب و منصوص الهی هستند، آیا چنین کسانی کافرند؟ ... امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «عودوا مرضاهم واشهدوا جنائزهم واشهدوا لهم وعلیهم وصلوا معهم فی مساجدهم» یعنی بیمارانشان را عیادت و مردگانشان را تشییع کنید و [در محاکم] برایشان گواهی دهید و با آنان در مساجدشان نماز بخوانید. اگر چنین باشد که شما می‌گویید، آیا اقتدا به کفار صحیح است؟»[1]

در نقد و پاسخ به این مطالب، باید گفت که رفع تعارض ظاهری عبارت «و من جحدکم کافر»، با سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام، در برخورد با مخالفانشان نیز به‌ سادگی امکان‌پذیر است؛ هر چند که در قرآن کریم کفر در برابر ایمان و کافر در برابر مؤمن معنا پیدا می‌کند، اما تنها معنای کفر، ایمان‌ نیاوردن نیست. یکی از معانی کافر در ادبیات دینی، کسی است که نسبت به نعمت‌های الهی، کفران نعمت و ناسپاسی می‌کند.[2]

خداوند متعال در قرآن کریم شاکران نعمت‌های الهی را در مقابل کافران قرار داده است: «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ»؛[3] «و [نیز یاد کنید] هنگامی را که پروردگارتان اعلام کرد که اگر سپاسگزاری کنید، قطعاً [نعمتِ] خود را بر شما می‌افزایم و اگر ناسپاسی کنید، بی‌تردید عذابم سخت است».

بنابراین اگر مراد از «کافر» را در زیارت جامعه کبیره به معنای اخیر بدانیم، رفع تعارض ظاهری بسیار آسان خواهد شد؛ یعنی کسانی که در برابر اهل‌بیت علیهم‌السلام دشمنی کرده‌اند، دچار کفران نعمت شده‌اند؛ زیرا اهل‌بیت علیهم‌السلام بالاترین نعمت خداوند بر بندگان هستند و خداوند در غدیرخم، با ولایت آنان، نعمت را بر بندگان تمام کرده است.

نکته دیگر در مورد معنای «کافر» آن است که کفر نیز مانند ایمان، دارای درجات مختلف است. آنچه که موجب خروج ظاهری افراد از کفر مطلق می‌شود، بیان شهادتین است. با بیان شهادتین، احکامی که بر مسلمانان قابل اجرا است، بر گوینده این دو شهادت جاری می‌شود و حرمت خاصی پیدا می‌کند. بیان این دو شهادت، هرگز برای سعادت و خروج از ضلالت و گمراهی کافی نیست و انسان به هر اندازه که از تعالیم الهی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دور باشد، از درجات ایمان دور و به کفر نزدیک است.[4]

بنابراین می‌توان گفت که مراد از کافر در زیارت جامعه کبیره، چنانکه برقعی برداشت کرده، به معنی خروج از اسلام و بار شدن احکام کافر و غیرمسلمان بر دشمنان و منکران اهل‌بیت علیهم‌السلام نیست؛ بلکه به معنای دور افتادن آنان از حقیقت و به حاشیه رفتن از صراط مستقیم ایمان است.

پی‌نوشت:
[1]. برقعی ، سید ابوالفضل، خرافات وفور در زیارات قبور، ص237.
[2]. نقوی، سيدمحمدتقی، شرح زيارت جامعه كبيره، ص397.
[3]. سوره ابراهیم، آیه 7.
[4]. نقوی، سيدمحمدتقی، شرح زيارت جامعه كبيره، ص397.