پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در فضای مجازی یکی از روایات کتاب مشهور شیخ صدوق مورد انتقاد قرار گرفته و گفته شده به علت ضعیف بودن راوی، نام او نیامده و از کتاب دیگر وی مشخص می‌گردد که راوی، قاتل امام رضا علیه‌السلام است. مخالفین با این مقدمات، این‌گونه نتیجه گرفتند که قاتل امام، نزد شیخ صدوق، ثقه است.

در توضیح این شبهه می‌گویند، شیخ صدوق در کتاب «من لایحضره الفقیه» از یکی از همراهان امام رضا علیه‌السلام روایتی را نقل می‌کند و نامی از او نمی‌برد: «حَكَى مَنْ صَحِبَ الرِّضَا إِلَى خُرَاسَانَ ...» گفته‌اند صدوق تدلیس کرده و چون راوی ضعیف بوده، از او نام نبرده است؛ اما در کتاب عیون اخبار الرضا عليه‌السلام به نام او تصریح می‌کند. «سمعت رجاء بن أبی‌الضحاك». سپس گفته‌اند پدر علامه مجلسی اعتراف می‌کند که شیخ صدوق به روایت او اعتماد کرده است و او را ثقه دانسته است. مازندرانی شارح فروع کافی نیز اعتراف می‌کند: «نام رجاء بن أبی‌الضحاک در كتب رجال ذکر نشده، ولی  به مضمون روایتش اکثراً عمل کرده‌اند. شیخ صدوق نیز حکم به صحت روایتش کرده است؛ در حالی که وی احتمالاً یکی از بدترین خلق خداست. بعد احتمال داده که با سند صحیح دیگری این روایت به صدوق رسیده و او به آن عمل کرده است»؛ شبهه‌کننده نمی‌پذیرد و می‌گوید ظاهر این است که صدوق او را ثقه دانسته و روایتش را پذیرفته است؛ بعد نتیجه گرفته این مذهب باطل رفض و رافضی‌گری است که قاتل امام رضا علیه‌السلام می‌تواند توثیق شود، اما صحابه که خداوند عدالت و بهشتی بودن آنها را در قرآن ذکر کرده، از عدالت خارج می‌کنند.

در پاسخ می‌گوییم، روایت مذکور، حکایت یکی از افرادی است که مأمور مأمون در انتقال امام رضا علیه‌السلام از مدینه به مرو بود. وی عبادت امام و كيفيت آن را در حضور مأمون تشریح کرد؛ پس از اتمام سخن او مأمون گفت: او بهترین اهل زمین و عالم‌ترین و عابدترین‌شان است. در کتاب رجال مامقانی آمده است: «رجاء بن أبی‌الضحاک از مأمورین حکومت ظالم است که رجالیون در ذکر شرح حال وی غفلت کرده‌اند. بنابراین او را مجهول می‌دانند و برخی او را ضعیف به حساب می‌آورند».[1]

نمازی شاهرودی در کتاب رجال خود آورده است: «رجالیون شرح حال رجاء بن أبی‌الضحاک را ذکر نکرده‌اند. شیخ صدوق روایتی از او در وصف عبادت امام رضا علیه‌السلام و خصوصيات سفرش از مدينه تا مرو نقل کرده است. از او چند روایت در کتب حدیثی نقل شده است. وی دایی مأمون بود که مأمون او را برای احضار امام رضا علیه‌السلام از مدينه به مرو فرستاده بود. از گزارش دیگری که یکی از همراهان امام، در این سفر داشته است، حُسن حال و ايمان (جناب) رجاء، استفاده می‌شود.[2] آن فرد از امام در مورد قتل (جناب) رجاء پرسید و حضرت او را نهی کرد و فرمود: می‌خواهى يک‌ نفر مؤمن را در مقابل يک‌ نفر كافر بكشی؟ ...»[3]

از مطالب مذکور مشخص می‌شود، ادعای اینکه (جناب) رجاء قاتل امام رضا علیه‌السلام است، صحیح نیست و ادعا کنندگان دلیلی بر قاتل بودن وی ندارند؛ زیرا فردی که در یک مأموریت، دو سال قبل از شهادت امام حضور داشته، دلیل نمی‌شود قاتل امام باشد! نهایت چیزی که درباره او می‌توان گفت این است که وی ابتدا هیچ ارادتی نسبت به اهل بیت علیهم‌السلام نداشته و در سفر با امام رضا علیه‌السلام از حضرت تأثیر پذیرفته و سیره عبادی امام را گزارش کرده است.

پی‌نوشت:
[1]. تنقيح المقال فی علم الرجال، مامقانی، ج27، ص221.
[2]. عيون أخبار الرضا(ع)، شيخ صدوق، ج2، ص205.
[3]. مستدركات علم رجال الحديث، نمازی شاهرودی، ج3، ص394.