پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم، «اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يا اَهْلَ بَيْتِ النُّبُوَّةِ ... وَ خُزّانَ الْعِلْم.[1] سلام بر شما اى خاندان نبوت و خزانه داران علم و دانش!» در توضیح عبارت خزینه علم باید گفت، ائمه معصومین (علیهم‌السلام) در مرتبه نورانیت یعنی در مرحله تام که حقیقت امامت آنها است، به عنایت الهی مسلط بر همه عوالم هستی هستند و چیزی از احاطه علمی آن‌ها مخفی نمی‌ماند.

اما در مرحله ماده و عالم طبیعت و هم کلام شدن با مردم، مانند دیگران هستند؛ بدین معنا که شاید چیزی را نخواهند بدانند و از سیطره علم کنونی آن‌ها خارج باشد. تفاوت ائمه معصومین (علیهم‌السلام) با دیگران این است که دیگران به آن خزانه بی پایان الهی، راهی ندارند؛ لذا ممکن است دلشان بخواهد چیزی را بدانند، ولی نتوانند؛ اما امامان معصوم (علیهم‌السلام) که کلیددار و خازن آن خزانه بی پایان هستند، هرچه را بخواهند، می‌توانند بدانند؛ از این رو در روایت آمده است: «وقتی امام بخواهد چیزی را بداند، به او آموخته می‌شود.»[2]

بنابراین اهل بیت (علیهم‌السلام) مظهر علم الهی هستند و گستره علم ائمه اطهار (علیهم‌السلام) به اندازه علم خداوند است و همه نظام هستی را در بر می‌گیرد. لکن تفاوت علم امام با علم خداوند این است که علم خداوند، مستقل و ذاتی است و از دیگری گرفته نشده، ولی علم ائمه اطهار (علیهم‌السلام) غیر مستقل است و از خداوند به ایشان عطا شده است و به منبع لایزال علم الهی مرتبط است. باید توجه داشت که اراده اهل بیت (علیهم‌السلام) تابع اراده و مشیت خداست و تا خدا اراده نکند، آن‌ها نیز اراده نخواهند کرد. از امام هادی (علیه‌السلام) روایت شده است: «خداوند، قلوب ائمه (علیهم‌السلام) را محل اراده خویش قرار داده است؛ هرگاه خدا چیزی را بخواهد، آنها نیز می‌خواهند.»[3]

در نتیجه باید توجه داشت که کلیددار و خزانه‌دار این علم الهی، اهل بیت (علیهم‌السلام) هستند؛ هر قدر که خودِ خزانه‌دار بخواهد، به دیگران می‌دهد، خوشا به حال کسی که به این خزانه داران علم، وصل شود و از گنجینه علم و معنویت آن‌ها استفاده کند. امید داشتن به این خاندان کرامت، پشیمانی در بر ندارد و این خزانه داران علم و حکمت، کسی را دست خالی بر نمی‌گردانند و امید کسی را ناامید نمی‌کنند، به شرطی که خود به آنان پشت نکرده و ناامید نشویم.

پی‌نوشت:
[1]. ملاذ الأخيار فی فهم تهذيب الأخبار، علامه مجلسی، ج9، ص247. « بَابُ زِيَارَةٍ جَامِعَةٍ لِسَائِرِ الْمَشَاهِدِ عَلَى أَصْحَابِهَا السَّلَامُ‌.»
[2]. الکافی، كلينی، ج1، ص641، بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ عليهم‌السلام إِذَا شَاؤُوا أَنْ يَعْلَمُوا‌ عُلِّمُوا. «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ عُلِّمَ.»
[3]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج25، ص372، حدیث 23، باب غرائب أفعالهم وأحوالهم ووجوب التسليم لهم في جميع ذلك. «خرج عن أبی الحسن الثالث أنه قال: إن الله جعل قلوب الائمة موردا لارادته فاذا شاء الله شيئا شاؤه، وهو قول الله: وما تشاؤن إلا أن يشاء الله.»

نویسنده: مصطفی پورصدوقی کارشناس مذاهب اسلامی