پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابلاغ ولایت و تنصیب خلافت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) امر مهمی بوده که بارها از جانب پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در زمان‌های مختلف و به طرق متفاوت، بیان شده است. این اصل الهی مهم، جزء جدانشدنی از اعتقادات شیعیان است و علمای اهل سنت نیز به آن اشاره کرده‌اند. سیوطی، شوکانی و آلوسی، در کتاب‌های خود که از منابع حدیثی و تفسیری اهل سنت است، به ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) اذعان می‌کنند. به عنوان نمونه، سیوطی در این باره می‌نویسد: «از ابن مسعود نقل شده که می‌گوید: ما در زمان رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آیه 67 سوره مبارکه مائده را اینچنین می‌خواندیم: «يَاأَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ (ان علیا ولی المومنین) وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ.[مائده/67] اى پيامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، (که همانا علی سرپرست مؤمنین است) را ابلاغ كن، و اگر نكنى پيامش را نرسانده‌اى و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مى‌دارد. آرى! خدا گروه كافران را هدايت نمى‌كند.»[1]
سؤالی مطرح است که اگر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) بعد از شهادت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به خلافت می‌رسیدند و زعامت جامعه را در دست می‌گرفتند، چه اتفاقات مبارکی می‌افتاد؟
در جواب این سؤال مهم باید گفت؛ یکی از نکاتی که در جامعه اسلامی باید توسط انبیاء و جانشینان آنان مورد توجه قرار گیرد، مسأله انتخاب استانداران و حاکمان بلاد اسلامی و نحوه نظارت بر آنان توسط خلیفه و رهبر جامعه است. امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) از آن جهت که از جانب خدای رحمان به عنوان وصی بلافصل رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) انتخاب و معرفی شده‌اند، آگاهی کامل نسبت به شریعت مقدس اسلام داشتند. در مقایسه دوران کوتاه حکومت الهی ایشان با دوران حکومت سه خلیفه اهل سنت، نکاتی به دست می‌آید که سبب برتری شخصیت آسمانی ایشان و زعامت الهی حضرت است.
قرطبی عالم مشهور اهل سنت، در کتاب خود می‌نویسد: علی (علیه‌السلام) حاکمان بر شهرها را، از میان دينداران و امانت پيشگان مى‌گماشت و اگر خبر خيانت يكى از آنان به او مى‌رسيد، برايش این چنین مى‌نوشت: «قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ.[يونس/57] در حقيقت شما را از جانب پروردگارتان پند و اندرزى می‌دهم.»، «فَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ.[اعراف/85] پس پيمانه و ترازو را دادگرانه تمام کنيد، و اموال مردم را كم ندهيد.»؛ «وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ.[بقره/60] و در زمين به فساد سر برنداريد.»؛ «بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ.[هود/ 86] اگر مؤمن باشيد باقى مانده [حلال] خداوند براى شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نيستم.»
قرطبی در ادامه می‌نویسد: «حضرت به استانداران حکومت‌شان می‌نوشتند: «هنگامیكه نامه من به تو رسيد، وظايفى كه بر عهده‌ات بود را سامان بده، تا شخصى را روانه كنيم و از تو تحويل بگيرد. آنگاه صورت مبارکش را به سوى آسمان مى‌كرد و مى‌فرمود: بار خدايا! تو مى‌دانى كه من نه آنان را به ستم كردن بر بندگانت فرمان دادم و نه به كنار گذاردن حقوق تو.»
قرطبی همچنین می‌نویسد: «سخنرانى‌ها، موعظه‌ها و سفارش‌هاى او به كارگزارانش، هنگامى كه آنان را به سوى كارها روانه مى‌كرد، بسيار است و از بازگو كردنش صرف نظر كردم تا كتابم طولانى نشود؛ گرچه تمامى آنها زيباست.»[2]
سیره امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در انتخاب حاکمان متدین بر همگان مشخص است. اما گاهی در میان استاندارانی که ایشان انتخاب می‌کردند، افرادی انگشت‌شمار پیدا می‌شدند که توسط نفس اماره و شیطان رجیم، وسوسه می‌شدند و به گناه می‌افتادند. حضرت، در مقابل این افراد، لحظه‌ای سکوت اختیار نمی‌کردند و به محض اطلاع از شیوه حکمرانی آنان، از استانداری عزلشان می‌کردند.
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در نامه‌هایی که به استانداران خود نگاشته‌اند، دقت در اعمال زیردستان و کارگزاران هر استاندار را نیز مد نظر داشته‌اند. اما تمام آنچه بیان شد، معیت حضرت با حق و ظهور حق در اعمال و ظواهر و رفتار حضرت علی (علیه‌السلام) را بیان می‌کند. ابن عساکر، از علمای مشهور اهل سنت در مورد معیت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) با حق در کتاب خود می‌نویسد: «از ام سلمه نقل شده که می‌گفت: «از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌.آله) شنیدم که فرمودند: علی با حق است و حق با علی است و این دو از هم جدا نخواهند شد تا روز قیامت، در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.»[3]

پی‌نوشت:
[1]. جلال الدين سيوطی،  الدر المنثور، دار الفكر – بيروت، ج3، ص117؛ «عن ابن مسعود قال: كنا نقرأ على عهد رسول الله ... ( ان عليا مولى المؤمنين)»
[2]. قرطبی، الاستيعاب فی معرفة الأصحاب، دار الجيل - بيروت، چاپ اول، 1412هـ، ج3، ص1111؛ «وكان عليٌّ رضي الله عنه ... وهی حَسَّان كلها.»
[3]. ابن عساكر، تاريخ دمشق، دارالفكر، سال چاپ 1415هـ، ج42، ص449؛ «عن أبی ثابت مولى أبی ذر ... الحوض يوم القيامة.»

محمدجواد مهریار