پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مورخان، تاریخ آل‌سعود را به سه دوره تقسیم کرده‌اند: دوره اول از سال 1157 تا 1234 هجری قمری؛ دوره دوم از سال 1234 تا 1309 هجری قمری؛ دوره سوم از سال 1319 تا عصر حاضر. که در این مقاله بر آنیم تا دوره اول را مورد بررسی قرار داده و جنایاتی را که در این دوره رخ داده را به سمع و نظر خوانندگان گرامی برسانیم. این دوره از زمان محمد بن سعود آغاز و با کشته شدن عبدالله بن سعود به پایان می‌رسد.

محمد بن سعود متوفای 1179 هجری قمری
محمد بن سعود بن محمد بن مقرن بن مرخان، دو یا چهار سال پس از مرگ پدرش در سال 1139 هجری قمری، به ریاست قبیله آل‌سعود رسید. از زمان ورود محمد بن عبدالوهاب به درعیه در سال 1157 هجری قمری و منعتقد شدن پیمان همکاری بین و وی و محمد بن سعود، حکومت وهابی، سعودی پی‌ریزی شد. سرانجام محمد بن سعود در سال 1179 هجری قمری پس از 22 سال همکاری با وهابیت و قتل و غارت و جنایت، در شهر درعیه درگذشت.[1]
مهم‌ترین حوادث و جنایت وهابیت در این سال‌ها عبارتند از:
حمله به عیینه و کشتن عثمان بن حمد بن معمر، حاکم عیینه در مسجد و الحاق عیینه به قلمرو حکومت محمد بن سعود در سال 1163 هجری قمری؛ درگیری‌ها میان وهابی‌ها و حاکم ریاض و کشته شدن دو برادر محمد بن سعود؛ هم‌پیمان شدن قبایل بنویام، عجمان و بنوخالد علیه وهابی‌ها و حمله غافلگیرانه آنان به درعیه و شکست سخت وهابی‌ها در سال 1178 هجری قمری؛ حمله به حریمله و فرار سلیمان بن عبدالوهاب برادر محمد بن عبدالوهاب و قاضی حریمله به مکه؛ حمله به مناطق منفوحه، خرج، دلم، زلفی، رغبه، ضرمی، وشم، قرائن، سدیر، قویعیه، عوده، جلاجل، ثادق، ثرمدا، قصب، جبیلیه، مجمعه، نعان، حریق، روضه، فرعه، مقرن، مطیرفی، سبیع ، ظفیر و حائر و قتل و غارت مسلمین.[2]

عبدالعزیز بن محمد بن سعود، 1132 - 1218 هجری قمری
عبدالعزیز بن محمد بن سعود، داماد محمد بن عبدالوهاب و فرماندهی جنگ‌ها در دوران حکومت پدر، پس از مرگ محمد بن سعود، با دخالت محمد بن عبدالوهاب در سال 1179 هجری قمری، جانشین پدر شد و پس از 39 سال حکومت، در سال 1218 هجری قمری در سن 86 سالگی کشته شد.[3]
مهم‌ترین حوادث و جنایات وهابیان در این سال‌ها:
حمله به احسا و اشغال آن و قتل و غارت مسلمانان و اموال آنان؛ حمله به طائف و قتل و عام مردان و به اسارت بردن زنان و کودکان و سربریدن اطفال شیرخوار و جسارت به قبر عبدالله بن عباس صحابی بزگ پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)؛[4] لشکرکشی به مکه مکرمه در ماه‌های حرام و تکرار جنایات طائف در مکه مکرمه و الزام علما بر پذیرفتن عقاید محمد بن عبدالوهاب و تدریس کتاب‌های وی در مدارس و قطع ارتباط اهالی مکه با مدینه؛[5] جسارت به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و تخریب محل ولادت ایشان، جسارت به حضرت خدیجه (علیها السّلام) و تخریب گنبد و بارگاه قبر آن حضرت، جسارت به صحابه و بزرگان و تخریب ضریح‌ها، گنبدها و بارگاه‌ها در مکه؛ همکاری شریف غالب امیر فراری مکه و امیر پاشا حاکم جدّه و حمله به وهابیت و اخراج آنان از مکه مکرمه؛ هجوم وحشیانه به کربلای معلی و جسارت به ضریح مقدس امام حسین (علیه السّلام) و کشتار کودکان و زنان و غارت اموال مسلمانان.

سعود بن عبدالعزیز بن محمد بن سعود، 1163 - 1229 هجری قمری
سعود بن عبدالعزیز معروف به سعود کبیر، پس از کشته شدن پدرش عبدالعزیز در سال 1218 هجری قمری با حکم امرای وهابی سعود، حکومت را به دست گرفت و پس از یازده سال حکومت و قتل و غارت و تاراج اموال مسلمین در سال 1229 هجری قمری در سن 66 سالگی، بر اثر سرطان در شهر درعیه درگذشت.[6] در دوران حکومت سعود، نظامیان وهابی سعودی با آرایش جدید و قدرت فزاینده خود، با ارتکاب جنایات متعدد، قلمرو خود را از دریای سرخ تا خلیج فارس گسترش دادند.
مهم‌ترین حوادث و جنایات این دوران عبارت است از:
حمله به شهر بصره و اطراف آن و کشتار مسلمین و غارت اموال آنان و تخریب قبور بعضی از صحابه؛ محاصره شهر جده، پرکردن چاه‌ها و قنوات اطراف شهر و کشتار مسلمانان اطراف شهر جده و غارت اموال آنان؛ محاصره و اشغال مکه مکرمه و مدینه منوره و غارت اموال کعبه، جلوگیری از ورود حجاج شامی و مصری به حرمین شریفین و تخریب گنبدهای باقی مانده بر روی قبور اولیاء و صالحان؛ یورش‌های مکرر به نجف اشرف، حله و کربلای معلی و جلوگیری از انجام فریضه حج اهل عراق به مدت هفت سال؛ حمله به شام و قتل عام مسلمانان و غارت اموال آنان و به آتش کشیدن مزارع؛ قطع ارتباط تجاری با شام و عراق و مصادره اموال تجار متخلف؛ هجوم علی پاشا والی مصر به حجاز و آزدسازی حرمین شریفین از دست وهابی‌ها و محاصره نجد مقر وهابی‌ها و کشته شدن بسیاری از وهابی‌ها؛ تشکیل هیات به اصطلاح امر به معروف و نهی از منکر برای اجرای عقاید وهابیت.

عبدالله بن سعود بن عبدالعزیز متوفای 1234 هجری قمری
عبدالله بن سعود در سال 1229 هجری قمری پس از مرگ پدر به قدرت رسید، ولی بر اثر بی‌کفایتی و اختلافات خانوادگی بر سر قدرت، حکومت وهابی ـ سعودی را دچار افول و پریشانی کرد. محمدعلی پاشای عثمانی حاکم مصر، با استفاده از ضعف عبدالله بن سعود، لشکری به فرماندهی فرزندش ابراهیم پاشا روانه نجد کرد. ابراهیم پاشا پس از آزاد کردن شهرهای جنوب قصیم و نجد، به درعیه حمله کرده و پس از محاصره پنج‌ماهه، آن را به تصرف خود درآورده و بسیاری از وهابی‌ها آل‌سعود را قتل عام و سران آل‌سعود و آل‌شیخ را به مصر تبعید و درعیه را ویران کرده و حکومت وهابی ـ سعودی را درهم شکست. سرانجام حکومت پنج ساله عبدالله بن سعود در سال 1234 هجری قمری با سقوط درعیه، دستگیری و به دار آویخته شدن عبدالله بن سعود در استانبول، به پایان رسید و پرونده دوره اول حکومت وهابی ـ سعودی نیز بسته شد.[7]

پی‌نوشت:

[1]. الأعلام، زرکلی وهابی، دار العلم للملایین، بیروت، ج 6، ص 138.
[2]. تاریخ نجد، حسین بن غنّام وهابی، دارالشروق، بیروت، ص 95 ـ 129.
[3]. الأعلام، زرکلی وهابی، دار العلم للملایین، بیروت، ج 4، ص 27.
[4]. من أخبار الحجاز و نجد فی تاریخ الجبرتی، محمد أدیب غالب، دارالیمامة، عربستان، ص 93.
[5]. من أخبار الحجاز و نجد فی تاریخ الجبرتی، محمد أدیب غالب، دارالیمامة، عربستان، ص 93.
[6]. الأعلام، زرکلی وهابی، دار العلم للملایین، بیروت،ج 3، ص 90.
[7]. همان، ج 4، ص 89.
«دوره اول حکومت آل سعود»