پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ با مروری بر زندگی پرتلاطم ابن تیمیه، در مورد شخصیت وی سه نکته را می‌توان بیان کرد:

- دوگانگی در افکار و رفتار

ابن تیمیه از یک سو مردم را به جهاد علیه مغولان تشویق می‌کند و از سوی دیگر با سخنان و فتاوای نادرست و اختلاف برانگیز، جامعه اسلامی را دچار بحران، آشوب و درگیری می‌کند.

- عوام فریبی

ابن تیمیه با تظاهر به زهد و پرهیزکاری، دل‌های بسیاری از اهل شام را شیفته خود کرده بود و حتی بعضی از علما نیز مانند قاضی امام‌الدین قزوینی، قاضی صدرالدین حنفی، شهاب‌الدین بن مری بعلبکی و ... فریفته ابن تیمیه شده بودند، به گونه‌ای که اگر کسی به سخنرانی ابن تیمیه اعتراض می‌کرد، مورد ضرب و شتم اطرافیان قرار می‌گرفت. این در حالی است که اکثر علمای مذاهب اهل سنت، به عوام فریبی ابن تیمیه و افکار باطل وی پی برده بودند و از راه‌های گوناگون سعی در افشاگری و شناساندن چهره واقعی ابن تیمیه داشتند. حصنی دمشقی شافعی به این نکته مهم تصریح دارد.[1]

- درگیری وی با تمام فرق و مذاهب

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت: ابن تیمیه با مسلمین و غیر مسلمین درگیر بود. در میان مسلمین با فرق مختلف اهل سنت و شیعیان اصطکاک و درگیری شدیدی داشت. وی با فتاوای خود و نگارش کتاب‌هایی علیه عقاید اشاعره، معتزله، شافعی‌ها، حنفی‌ها، مالکی‌ها، صوفیه و توهین به سران صوفیه مثل ابن عربی، غزالی، قشیری، ابن عریف و شاذلی، جامعه اهل سنت آن دوران را به فتنه و درگیری‌های شدید مذهبی مبتلا کرد. هم‌چنین با فتوا دادن به قتل شیعیان کسروان لبنان و شرکت در لشگرکشی علیه آنان و نوشتن کتاب «منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة» و توهین و جسارت به عقاید شیعیان، حقد و کینه خود را نسبت به شیعیان ابراز کرد. درباره غیر مسلمانان و اهل ذمه نیز دیدگاهی کاملاً سختگیرانه و غیر انسانی داشت و معتقد بود آنان باید در بدترین شرایط زندگی کنند.[2] به خاطر مواضع یاد شده، بی‌ادبی‌ها و جسارت‌های ابن تیمیه به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیهم السلام)، بیشتر علمای اهل سنت علیه وی سخن گفته و یا کتاب‌هایی در رد افکار و عقاید باطل او نوشته‌اند.

شاگردان و هم‌فکران ابن تیمیّه حنبلی

با وجود انتقادها و اعتراض‌های شدید علیه ابن تیمیه از جانب اکثر علمای اهل سنت و مرتد و کافر دانستن وی، ابن تیمیه شاگردان و هم‌فکرانی داشت که نقش مهمی در نشر افکار وی و به چالش کشاندن جامعه اسلامی داشتند.

مهم‌ترین شاگردان ابن تیمیه عبارتند از: عبدالمنعم بن نجیب حنبلی حرانی؛[3] عمادالدین احمد بن ابراهیم واسطی، بغدادی، دمشقی، حنبلی، پسر شیخ سلسله اخوت رفاعیه واسط نویسنده کتاب «شرح منازل السائلین» و «مختصر کتاب سیره ابن هشام» و سایر آثار؛[4] فاطمة بنت عباس بن ابی الفتح بن محمد، معروف به أم زینب، حنبلی؛[5] جمال‌الدین ابوحجاج یوسف بن عبد الرحمن بن یوسف بن علی، حلبی، قضاعی، کلبی، مزّی، دمشقی، معروف به مزّی، صاحب «تهذیب‌ الکمال فی أسماء الرجال» و سایر آثار؛[6] شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، مصری، دمشقی، شافعی، سلفی، صاحب آثاری چون «سیر أعلام النبلاء»، «تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام»، «تذکرة الحفاظ» و «الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة» و سایر آثار.[7]

پی‌نوشت:

[1]. دفع الشبهة عن الرسول و الرسالة، حصنی دمشقی شافعی، ص 77.
[2]. البدایة و النهایة، ابن کثیر دمشقی، ج 14، ص 56.
[3]. الذیل علی طبقات الحنابلة، ابن رجب حنبلی، ج 4، ص 463 ـ 464.
[4]. الذیل علی طبقات الحنابلة، ابن رجب حنبلی، ج 4، ص 358 ـ 360.
[5]. البدایة و النهایة، ابن کثیر دمشقی، ج 14، ص 74.
[6]. البدایة و النهایة، ابن کثیر دمشقی، ج 14، ص 39.
[7]. معجم شیوخ الذهبی، ذهبی سلفی، ص 41 ـ 42.