پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ انصار احمد الحسن بصری برای فرار از اشکالات رجالی که توسط ما به احادیث مورد نظر آن‌ها می‌شود علم رجال را با دلایل غیر علمی منکر می‌شوند.[1] این گروه جهت رد علم رجال، به ادله‌ای متمسک شده‌اند که در ادامه به دو اشکال آن‌ها به علم رجال خواهیم پرداخت.
اشکال نخست: عدم امکان اثبات عدالت راوی: با توجه به این‌که تنها مدرک موجود در خصوص راویان حدیث، کاغذ نوشته‌های رجالی است که امکان تحریف آن‌ها بیش از پیش قوت دارد، لذا هیچ راهی برای اثبات عدالت راوی وجود ندارد. به عبارت دیگر؛ شهادت صامت لازم القبول نبوده و بایستی شهادت به عدالت یا فسق راوی براساس حس (عن حسٍ) باشد و بر اساس حدس (عن حدسٍ) [2] پذیرفته نیست.
پاسخ:
اولا؛ پس از قبول ثبوت حجیّت و وثاقت مؤلف یک کتاب رجالی، بالتبع به حجیت آن کتاب نیز یقین پیدا می‌شود و در این خصوص، بین گفتار و نوشتار مؤلف ثقه تفاوتی نیست. کما این‌که تمامی وصیت‌های مکتوب اموات و موقوفات، پس از یقین به انتساب آن به وصیت کننده و واقف، مورد پذیرش بوده و نیازی به شهادت حضوری ندارد. لذا اعتماد ما بر کتب رجالی نیز به خاطر تواتر یا شهرت یا اطمینان عقلایی نسبت آن‌ها به مؤلف ثابت شده است.
ثانیا؛ بنا به گفته علامه مامقانی (رحمه‌الله‌علیه): تزکیه و بیان عدالت و وثاقت یا تضعیف و بیان فسق آن، از باب شهادت نیست تا شرایط شهادت (شفاهی بودن، حسی بودن) را داشته باشد، بلکه با مراجعه به علم رجال، شواهد و قرائنی تحصیل می‌شود که می‌توان به آن مراجعه کرد.[3]
اشکال دوم: اختلاف در معنای عدالت و فسق: در بین بزرگان و علمای شیعه، در معنای عدالت و فسق اختلاف نظر است. برخی همچون شیخ طوسی (رحمةالله‌علیه) در معنای عدالت اسلام ظاهری کفایت کرده است در حالی‌که برخی دیگر؛ عدالت را ملکه نفسانی و برخی هم عدالت را به حسن ظاهر تعبیر کرده‌اند. لذا این تشتت تعابیر در خصوص معنای عدالت برای ما دردسر ساز شده و هنگامی که گفته می‌شود فلان راوی عادل است، ما نمی‌دانیم منظور از آن کدام معنای عدالت است. لذا مراجعه به علم رجال نیز برایمان مفید نخواهد بود.
پاسخ:
اولا؛ مبنای علما مبتنی بر اصالة العدالة نبوده و در بسیاری از موارد، در پی روایتی که نقل شده است، عبارت عادل یا ثقه نیاورده‌اند.
ثانیا؛ بر اساس نظریه علامه مامقانی که گذشت، رجوع به کتب رجال، با هدف گردآوری قرائن و شواهدی بر عدالت و وثاقت راویان است تا از این طریق به اطمینان عدالت برسیم، و لو این‌که در معنای عدالت و فسق اختلاف نظر داشته باشیم.[4]

پی‌نوشت:

[1]. برای اطلاع بیشتر از نقدهایی که به این نظریه می‌شود، به مقاله‌ای در همین سایت با تیتر «نقدی بر احمد بن اسماعیل بصری» مراجعه کنید.
[2]. خبر حسی، مقابل خبر حدسی بوده و به خبری گفته می‌شود که اساس آن بر ادراک حسی استوار است، مثل آن‌که شخصی حدیثی را از معصوم (علیه‌السّلام) شنیده و یا فعلی را از معصوم (علیه‌السّلام) دیده و سپس آن‌را نقل می‌کند؛ به خلاف خبر حدسی که مبتنی بر استدلال است.
[3]. تنقیح المقال، علامه مامقانی، موسسه آل‌البیت، قم، ج1، ص 175.
[4]. درسنامه نقد و بررسی جریان احمد الحسن، علی محمدی هوشیار، نشر تولی، ص 199.