پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ عموم مردم وقتی واژه سلامتی را می‌شنوند، آن را در حوزه سلامتی جسم تلقی می‌کنند و عموماً کسی را سالم می‌دانند که بیماری و نقص عضو جسمی نداشته باشد. این تلقی، اشتباه است، حتی باید گفت سلامتی معنوی، مهمتر از سلامتی بدنی است. سازمان بهداشت جهانی، سلامت بشر را در چهار حوزه تقسیم‌ بندی کرده است؛ سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی.[1] این چهار امر باید محقق شود تا بتوان گفت یک شخص و جامعه، سالم می‌باشد. بخشی از سلامت بشر، در حوزه معنویت است که اگر همانند سلامت جسم به آن توجه نشود، آسیب‌های متعددی را شاهد خواهیم بود، کما اینکه در حال حاضر چنین آسیب‌هایی را دست‌اندرکاران حوزه بهداشت، فرهنگ و دین گوشزد می‌کنند:

دکتر «جمالیان» رئیس دانشگاه علوم پزشکی اراک، در مصاحبه‌ای از مسئولین خواسته با ارتقاء سلامت معنوی، گام‌های تأثیرگذاری در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی مرتبط بردارند؛ وی بیان کرد: «انگیزه‌های معنوی می‌تواند افراد را به فعالیت و حمایت از سایر افراد در اجتماع ترغیب کرده و از انزوای افراد به‌عنوان یکی از دلایل خودکشی جلوگیری نماید؛ از طرفی امروزه می‌دانیم بیش از دو سوم موارد خودکشی در افرادی اتفاق می‌افتد که از اختلالات روانی، به خصوص افسردگی رنج می‌برند؛ معنویت می‌تواند در پیشگیری و درمان افسردگی نقش داشته باشد. وی افزود: همه افراد تجربه‌های ناکامی در زندگی دارند؛ ولی با مدیریت هیجانات منفی در جلوگیری از بروز افسردگی و خودکشی و افزایش نقش سلامت معنوی، در پیشگیری از بروز این رفتارهای پرخطر از این اتفاقات تلخ می‌توان جلوگیری نمود.

«دکتر جمالیان» در ادامه تصریح کرد: نتیجه مطالعات و تحقیقات نشان می‌دهد، سلامت معنوی نقش مهمی در کاهش اختلالات روحی و روانی دارد و امروزه مورد توجه بسیاری از روان‌شناسان دینی قرار گرفته است. با توجه‌ به اینکه سلامت معنوی منجر به کاهش بروز افکار منفی می‌شود، لازم است برای ارتقاء سطح معنویت در جامعه و به‌خصوص در بین جوانان، اقدامات جدی‌تر و تأثیرگذارتری صورت پذیرد تا دیگر در جامعه شاهد این رخداد تلخ نباشیم.»[2]

همچنین کارشناسان نقد معنویت‌های نوپدید، عدم سلامت معنوی را از بسترهای اصلی گرایش افراد به معنویت‌های کاذب دانسته و برای مقابله اصولی با این جریان‌ها، از بین‌ بردن بسترهای نشر جریان‌های انحرافی را مهم می‌دانند. در حال حاضر حتی برخی روان‌شناسان، دانسته یا ندانسته برای ترمیم آسیب‌های روحی و معنوی مراجعان خود، آنان را به سمت معنویت‌های نوپدیدی همانند یوگا و... ارجاع می‌دهند؛ از این‌رو وجود یک برنامه جامع و سند بالادستی معتبر در حوزه سلامت معنوی ضروری است.

 ابتدا باید مشخص شود معنویت و سلامت به چه معنایی است و سلامت معنوی در ایران چه تعریف و کارکردی دارد. در ایران، فرهنگستان علوم پزشکی ایران و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عهده‌دار نگارش سند سلامت معنوی کشور شده‌اند. در تعریف سلامت معنوی، جناب آقای دکتر محمدعلی محققی معاون علمی فرهنگستان علوم پزشکی وزارت بهداشت چنین می‌گویند: «معنویت همان دین‌داری است و سلامت معنوی یعنی سلامت در دین‌داری که مراد از دین، دین اسلام است.»[3]

 با نگارش سند سلامت معنوی امید است که قدمی برای ارائه آموزه‌های معنوی دین، به زبان روز برداشته شود؛ با ارائه معنویت طبق ذائقه و به زبان مخاطب، خلأ معنوی افراد تأمین شده؛ گرایش افراد به معنویت‌های جدید که به علت نبود معنویت صحیح بوده، بر طرف خواهد شد. مشکل بعدی در نبود سلامت معنوی، افزایش آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی است که با ترویج معنویت اسلامی این معضلات نیز کاهش خواهد یافت.

پی‌نوشت:
[1]. تعريف سلامت از ديدگاه سازمان جهاني بهداشت: مرور كوتاهی بر نقدها و ضرورت يك تغيير پارادايم، رستم سيف الدينی، وحيد يزدی فيض آبادی، محمدحسين مهرالحسنی، مرجان قندی، تخصصی اپيدميولوژی ايران؛ زمستان 1396، دوره 13، شماره 5، ويژه نامه (مبانی، رويكردها و عملكرد نظام سلامت ايران)، ص 155-165.
[2]. سایت روابط عمومی دانشگاه (وب دا)، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اراک، تیتر خبر: نقش سلامت معنوی در کاهش خودکشی در جامعه / سلامت روان باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، 10/2/1401، کد خبر: ۲۵۸۲۱
[3]. مطالب تدریس شده در مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا علیه‌السلام، ترم اول سال تحصیلی 1402، عنوان واحد درسی: ارتقاء سلامت معنوی
محمد جواد نصیری