پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کمتر مسلمانی را می‌توان یافت، که علاقه‌ای به تهذیب نفس نداشته باشد. راهی که بزرگان تصوف و عرفان اسلامی برای تهذیب و تربیت نفس انسان و برنامه‌هایی که برای بروز استعدادهای انسانی در نظر گرفته‌اند و به مسلمانان و نوع بشر ارائه داده‌اند، در بسیاری مواقع موجبات کمال نفسانی است. ابن تیمیه از بزرگ‌ترین مخالفین با این اندیشه سازنده است.
ابن تیمیه بارها به تصوف تاخته است، وی درباره اندیشه‌های صوفیانه می‌گوید: «و لما کانت احوال هولاء شیطانیه، کانوا مناقضین للرسل صلوات الله تعالی و سلامه علیهم، کما یوجد فی کلام صاحب( الفتوحات المکیة) و (الفصوص) و اشباه ذلک، یمدح الکفار مثل: قوم نوح و هود و فرعون و غیرهم، و ینتقص الانبیاءکنوح و ابراهیم و موسی و هارون! و یذم شیوخ المسلمین المحمودین عند المسلمین: کالجنید بن محمد، و سهل بن عبدالله التستری و امثالها، و یمدح المذمومین عند المسلمین: کالحلاج و نحوه.[1] احوال این فرقه شیطانی چنین است که، در مورد پیامبران (صلوات الله علیهم) عقاید متناقضی دارند، هم‌چنان‌که صاحب کتب فتوحات مکیه و فصوص (ابن عربی) و همانند او این‌گونه‌اند. اینان کفاری چون قوم نوح و قوم هود و فرعون را مدح می­‌کنند و انبیائی چون نوح و ابراهیم و موسی و هارون را تنقیص می­‌کنند! اینان به مذمت علمای مورد قبول مسلمین و به مدح علمای مورد ذم مسلمین می­‌پردازند.»
نویسنده مقاله «ابن تیمیه و نگرش وی به مکاتب» این‌گونه می‌نویسد: «ابن تیمیه هم‌چنین فصوص‌الحکم محی‌الدین ابن عربی را مطالعه کرد و چون آن را با عقاید خود مخالف یافت، شروع به لعن و سب محی‌الدین و پیروان او کرد و کتابی به نام «النصوص علی الفصوص»، در رد آن نوشت.»[2]
وی بعد از آگاه شدن از این‌که شیخ کریم‌الدین، شیخ خانقاه سعیدالسعداء در قاهره، از پیروان ابن عربی است. نامه‌ای به او نوشته و در آن به عقاید محی‌الدین، صدرالدین قونوی، و عفیف تلمسانی و ابن سبعین، به‌شدت انتقاد کرده و آنان را کافر خوانده است.[3]

با توجه به گرایش بیش از نیمی از مسلمانان در جهان اسلام به تصوف و التزام بسیاری از بزرگ‌ترین عالمان اهل سنت به اندیشه‌ای صوفیانه، مخالفت ابن تیمیه با این اندیشه‌ها، امری خلاف عرف اسلامی است. البته هرگز ما بنای بر تأیید صد درصدی اعمال صوفیان نداشته‌ایم، ولی بسیاری از بزرگان تصوف، برای تکامل اخلاق خدمات شایسته‌ای داشته‌اند.

پی‌نوشت:

[1]. الفرقان بین اولیاء الرحمن و اولیاء الشیطان، ابن تیمیه، ص 98، مكتبة دار البیان، دمشق، 1405 هـ .
[2]. مقاله ابن تیمیه و نگرش به مذاهب، احمد کوثری، مجله سراج منیر، دار الاعلام، 1395
[3]. مجموعةالرسائل و المسائل، ابن تیمیه، لجنة التراث العربی، 1400ه، بی‌تا، ج1، ص 169-190.