پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سید قطب از رهبران فکری اخوان المسلمین است، که در سال 1966 میلادی توسط حکومت جمال عبدالناصر محکوم به اعدام شد.[1] وی اندیشمندی جسور و بی‌باک بود و با این‌که سفرهایی به کشورهای اروپایی و آمریکا داشت، نه‌تنها غرب‌زده نشد، بلکه در مقابل آنان ایستاد و با گفتار و قلم خود به ترویج اسلام پرداخت.
سید قطب در کتاب معروفش «معالم فی الطریق»، جامعه را به دو قسم جاهلی و اسلامی تقسیم کرد. جامعه اسلامی از نظر سید قطب به جامعه‌ای گفته می‌شود، که فقط خداوند عبادت شود و به دین و شریعت الهی گردن نهاده شود.[2] در مقابل جامعه‌ای که خداوند را اطاعت نکند، بلکه از حاکمان اطاعت شود و قوانین بشری جایگزین قوانین الهی شود، جامعه جاهلی است. بر این اساس تمام جوامع موجود در جهان، جامعه جاهلی هستند، زیرا در همه‌ی جوامع کمونیستی، یهودی، مسیحی و ... حاکمان غیر الهی اطاعت می‌شوند و قوانین بشری جایگزین قوانین الهی شده است. از دیدگاه سید قطب، حتی جوامع اسلامی نیز جامعه جاهلی هستند، زیرا بزرگ‌ترین ویژگی الوهیت را به غیر خدا اختصاص داده‌اند و از حاکمیت غیرخدا اطاعت می‌کنند و نظام، قوانین، ارزش‌ها، موازین، عادات و ... تمام اصول زندگانی خود را از حاکمیت غیر خدا می‌گیرند.[3]
سید در رابطه با جامعه جاهلی به صراحت می‌گوید: «ما امروز در جاهلیتی، همانند جاهلیت پیش از اسلام و حتی وحشتناک‌تر از آن گرفتار شده‌ایم و هر چه در پیرامون ماست، جاهلیت است.»[4]
چنین رویکردی در اندیشه سید قطب باعث شد، که وی در برابر جاهلیت مدرن، دو راهکار ارائه دهد: «هجرت» و «جهاد». به همین جهت گروهی از سلفی‌های مصر به نام «التکفیر و الهجره» با تکیه بر اندیشه‌ی سید قطب از جامعه جاهلی مصر کناره‌گیری کردند و در میان کوهستان‌ها برای خود جامعه‌ی جدیدی تشکیل دادند و اما گروه دوم روش سید قطب را پسندیدند و گروه «الجهاد» را تشکیل دادند. این گروه رویکرد مسلحانه را در برابر دولت مصر در پیش گرفتند و سرانجام انور سادات را ترور کردند.[5]
اکنون سلفی‌های جهادی مثل «داعش» و «جبهه النصره» با تأکید بر آرای سید قطب، جنایات خود را توجیه می‌کنند، هر چند به‌نظر می‌رسد، اگر سید قطب نیز زنده می‌بود، از اعمال و کردار این گروه‌های تفکیری برائت می‌جست و آنان را از خود طرد می‌کرد، زیرا در موارد فراوانی سلفی‌های جهادی از افکار سید قطب سوء‌استفاده کرده‌ و از سخنان سید به نفع خود سود برده‌اند.

پی‌نوشت:

[1]. فاطمی نژاد، مجید، سلفیه جهادی، انتشارات دارالاعلام، قم،1394ش، ص20.
[2]. سید قطب، نشانه های راه، (معالم فی الطریق)، ترجمه: محمود محمدی، نشراحسان، (نسخه دیجیتالی در وب سایت قطب، مرکز نشر اندیشه‌های اسلامی) ص72-73.
[3]. همان، ص73-76.
[4]. همان، ص11
[5]. علیزاده موسوی، سید مهدی، سلفی گری و وهابیت، انتشارات آوای منجی، قم، 1393ش، ج2، ص210.

نویسنده: مجتبی محیطی