پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حسن البناء (1906 - 1949 میلادی) آخوند زاده بود، پدرش از شاگردان مدرسه الازهر بود و شرحی بر کتاب مسند احمد حنبل نگاشته بود.[1] حسن البناء چون علاقه به شغل معلمی داشت، وارد دبستان شد و شغل معلمی را پیشه خود کرد. وی در 22 سالگی هم‌زمان با شغل معلمی با مطالعه مجله «المنار» که توسط رشید رضا اداره می‌شد، با تفکر رشید رضا آشنا و جذب افکار او شد.
حسن البناء در زمانی بسیار خاص به‌سر می‌برد، زیرا از سویی خلافت عثمانی متلاشی شده بود و جهان اسلام با خلأ خلافت به‌سر می‌برد و از سوی دیگر، فرهنگ غربی وارد مصر شده بود و جامعه اسلامی مصر را به‌سوی بی‌دینی و اباحه‌گرایی سوق می‌داد. این دو عامل حسن البناء را بر آن داشت که در مقابل استکبار ایستادگی کند، خصوصاً آن‌که با مطالعه کتاب «الخلافه و الامامه» و «مجله المنار» تفکر ایجاد حکومت اسلامی در او شکل گرفت.[2] به این ترتیب در سال 1928 میلادی پس از پنج سال از نابودی خلافت عثمانی هسته اولیه اخوان المسلمین را ایجاد کرد. این هسته اولیه اگر چه در ابتدا بسیار کوچک بود و از شش نفر تشکیل می‌شد، اما دیری نپایید که اخوان یا برادران مسلمان، به جمعیت بزرگی تبدیل شدند و در سال‌های بعدی در شهرهای دیگر نیز شعبه زده و اقداماتی عمرانی نیز انجام دادند.[3]
البناء اگر چه متاثر از رشید رضا بود، اما با وی تفاوت ساختاری داشت. البناء بر خلاف رشید رضا، معتقد به وحدت اسلامی و گریزان از طرح مسائل اختلافی بود. وی اگر چه توسل را نمی‌پذیرفت، ولی صراحتاً آن را رد نمی‌کرد و آن را از مسائل فقهی فرعی می‌دانست، که لطمه‌ای به اسلام وارد نمی‌کند، وی بر این باور بود، که باید حکومت اسلامی تشکیل داد.[4] بنابراین مشخصه اصلی گروه اخوان المسلمین اعتدالی بودن آن است.[5] هر چند در سال‌های اخیر و با گسترش سلفیت وهابی، برخی از اخوانی‌ها نیز به‌سوی سلفیت تکفیری سوق پیدا کرده‌اند.
حسن البناء دعوت خود را در سه مرحله طراحی کرد: 1. دعوت یا تبلیغ 2. انسجام تشکیلاتی 3. مبارزه یا فعالیت رسمی.
مرحله اول از سال 1928 به مدت هفت سال شروع شد، در این دوره اخوان کار فرهنگی انجام می‌داد و فقط مردم را دعوت می‌کرد و به‌صورت یک گروه آرام و معتدل شناخته می‌شد. در مرحله دوم البناء همه حکومت‌های موجود را غیر اسلامی دانست و خلافت را رمز وحدت مسلمانان دانسته و وظیفه مسلمانان را احیای مجدد آن معرفی کرد. در این دوره جماعت اسلامی اخوان یک گروه سرّی نظامی برای مبارزه با استعمار انگلیس و صهیونیست تشکیل داد. هم‌چنین شروع به عضوگیری در کشورهای اسلامی کرد و شعب مختلفی در کشورهای مختلف تاسیس کرد. در مرحله سوم اخوانی‌ها اقدام به چند ترور کردند که می‌توان به ترور ماهر پاشا نخست وزیر مصر و ترور پادشاه زیدی یمن اشاره کرد.[6] سرانجام حسن البناء نیز در سال 1949 ترور شد.[7]
هم‌اکنون اخوان المسلمین به‌صورت یک جمعیت قدرتمند در کشورهای مختلف در حال فعالیت است، هر چند با ریاست جمهوری مرسی و بی‌تدبیری او و اخوانی‌ها در اداره کشور، اخوانی‌ها بعد از حدود یک سال حکومت شکست سختی متحمل شدند.

پی‌نوشت:

[1]. مصلحی صادق، آشنایی با جریانات سلفی جهان اسلام اخوان المسلمین، موسسه آفتاب خرد، 1393، ص14
[2]. مصلحی صادق، اخوان المسلمین، انتشارات دارالاعلام، قم، 1394ش، ص18.
[3]. حسن البناء، مذاکرات الدعوه و الداعیه، موسسه اقراء، چاپ اول، 2011م، ص71.
[4]. مصلحی صادق، آشنایی با جریانات سلفی جهان اسلام اخوان المسلمین، موسسه آفتاب خرد، 1393، ص13.
[5]. حسن البناء، مذاکرات الدعوه و الداعیه، موسسه اقراء، چاپ اول، 2011م، ص64
[6]. مصلحی صادق، آشنایی با جریانات سلفی جهان اسلام اخوان المسلمین، موسسه آفتاب خرد، 1393، ص15
[7]. مصلحی صادق، اخوان المسلمین، انتشارات دارالاعلام، قم، 1394ش، ص22.

نویسنده: مجتبی محیطی