پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اعتقاد به توسل از اعتقاداتی است، که در قرآن و روایت به آن اهتمام ورزیده شده و حتی قرآن کریم، مؤمنین را برای رسیدن به او امر به توسل کرده است.[1] اما توسل به چه کیفیت و چگونه باید باشد، نیاز به بررسی و توضیح بیشتری دارد.
توسل انواع و اقسامی دارد:
1. توسل به اسما و صفات خدا؛ ترمذى در سنن خود از بريده نقل مى‌كند، پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) شنيد مردى چنين مى‌گويد: «خدايا! من از تو درخواست مى‌كنم، به گواهِيم بر اين‌كه تو آن خدايى هستى، كه جز تو خدايى نيست، تو احد و صمد هستى، كه نه مى‌زايد و نه زاييده شده است و نه براى او مانندى يافت مى‌شود، پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: تو خدا را به‌وسيله اسم اعظم او خواندى، كه اگر او به آن اسم خوانده شود، اجابت مى‌كند و اگر از او چيزى خواسته شود، عطا مى‌نمايد.»[2]
2. توسل به قرآن كريم؛ يكى از راه‌هاى توسل اين است كه انسان، قرآن را بخواند و به‌وسيله آن از خدا حاجت بطلبد. در حقيقت، اين نوع توسل، توسل به فعل خدا است، زيرا قرآن، كلام خداست كه بر قلب رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) نازل شده است.
3. توسل به عمل صالح؛ توسل به عمل صالح كه سومين نوع از توسل است که در قرآن و در اخبار وارد شده و خلاصه آن اين است كه اگر انسان عملى را براى خدا انجام داده، چنان‌چه مشكلى پيدا كند، مى‌تواند به پاسِ عمل صالحِ مزبور، از خداوند متعال بخواهد كه مشكل او را برطرف كند.[3]
4. توسل به دعاى پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم)؛ رسول اکرم (صلى الله عليه و آله و سلم) شريف‌ترين و گرامى‌ترين انسانى است كه خدا آفريده است، تا جایی که خداوند متعال فرموده است: «وَما كانَ اللّه ليُعذّبَهُم وَأَنْتَ فيهِمْ وَما كانَ اللّهُ مُعذِّبَهم وهُمْ يَسْتَغْفرون.[انفال/33] هرگز خدا آنان را تا تو در ميان آنان هستى، مجازات نمى‌كند، هم‌چنان‌كه آنان را تا زمانى كه طلب آمرزش مى‌كنند، عذاب نمى‌كند.»
5. توسل به دعاى برادر مؤمن؛
6. توسل به دعاى رسول خدا پس از رحلت؛
7. توسل به انسان‌هاى پاك و والا؛ برای مطالعه و توضیح بیشتر این اقسام به پاورقی مراجعه کنید.[3]
در اقسام اول تا سوم مشکلی وجود ندارد، و وهابیت آن را قبول دارد. اما مشکل در بقیه‌ی اقسام است که آن را طبق نوشته‌ی آلبانی یکی از نویسندگان معروف وهابیت که مورد قبول آنان است، باطل می‌دانند. وی در کتاب خود فقط سه نوع اول را مشروع می‌داند و با دلائل خود آن را ثابت می‌کند؛ اما این دلیل بر مشروع نبودن باقی اقسام توسل‌ نخواهد بود، او که برای اثبات سه قسم اول اقامه‌ی دلیل کرده است، اگر بخواهد باقی توسلات را هم نامشروع بداند، باید با اقامه‌ی دلیل این کار را بکند؛ اما وی چیزی درباره‌ی نامشروع بودن نگفته است. او حتی به امر اختلافی بودن باقی توسلات اعتراف کرده است و گفته که برخی از ائمه اهل‌سنت مانند احمد بن حنبل فقط توسل به رسول خدا را جایز دانسته است و توسل به غیر آن حضرت را جایز نمی‌داند، هم‌چنین شوکانی توسل به رسول خدا و غیر آن حضرت از پیامبران و صالحین را جایز می‌داند.[4]
با این اعتراف روشن می‌شود که اختلاف و دوگانگی در میانشان موج می‌زند. با این حال چگونه می‌توان مشروع بودن یا نبودن انواع توسلات را از زبان کسی‌که خود احتمال صحت همه‌ی اقسام را، آن هم از زبان بزرگانی چون شوکانی و احمد بن حنبل می‌دهد، قبول کرد؟

پی‌نوشت:

[1]. توسل، اعتقادی راسخ در دین
[2]. سنن ترمذى، ترمذی، ج5، ص515، ح3475. «اللّهمّ انّى أسألك بانّى أشهد أنّك أنت اللّه لاإله إلاّ أنت، الأحد، الصمد، الذي لم يلد ولم يولد، ولم يكن له كفواً أحد، فقال النبي: لقد سألت اللّه باسمه الأعظم الذى إذا دُعى به أجاب، وإذا سُئل له أعطى.»
[3]. وهابيت مبانى فكرى و كارنامه عملى
[4]. التوسل انواعه و احکامه، آلبانی، ص 42. آلبانی می‌نویسد: و اما ما عدا هذه الانواع (الثلاثة) من التوسلات ففیه خلاف، قد قال ببعضه (ما عدا هذه الانواع) بعض الائمه، فاجاز الامام أحمد التوسل بالرسول وحده فقط، و أجاز غیره کالامام الشوکانی التوسل به و بغیره من الأنبیاء و الصالحین.