پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ توسل یعنی طلب کردن وسیله‌ای که انسان را به مقصود برساند، بالفرض شخصی به فلان شخص با وسیله‌ای نزدیکی جسته است، یعنی شخصی یا چیزی را سبب تقرب قرارداده است، ویژگی آن وسیله این است که در نزد فلان شخص احترام دارد، لذا توجّه و محبّت او را به‌سوی توسل کننده جلب می‌کند؛ درباره‌ی این وسیله راغب اصفهانی می‌گوید: «کلمه (وسیله) به‌معناى رساندن خود به چیزى با رغبت و میل، به سمت مقصود است.»[1]
برخی دیگر از بزرگان اهل سنت هم وسیله را معنا کرده‌اند:
ابن کثیر می‌گوید: «وسیله چیزی است که به‌واسطه آن به مقصود برسیم.»[2]
«قرطبی وسیله را به معنای قربت که سزاوار است، به‌واسطه آن درخواست مطلب شود، می‌داند.»[3]
«زمخشری هر آن‌چه را که موجب نزدیکی و تقرب شود، چه خویشاوندی باشد و چه امر دیگر وسیله می‌داند، که برای هر چیزی که با آن به‌سوی خدا توسل شود، از فعل طاعت و ترک معصیت، عاریه گرفته شده است.»[4]
خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ.[مائده/35] اى کسانى‌که ایمان آورده‏‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‏‌اى براى تقرب به او بجوئید.» این آیه به وضوح به ما فهمانده است که برای رسیدن به مقصود (خدا) به‌دنبال وسیله‌ای باشید که بتوانید به کمک او به آن‌چه که نیاز است برسید؛ چرا که خداوند به این وسیله قدرت چنین کاری را داده است. با این فرموده در قرآن ثابت است که توسل جستن به وسیله‌ای که متعارف باشد و بدانیم که واقعاً قدرت آن را داراست، درست است و ربطی به شریک قرار دادن برای خدا ندارد.
توسل این‌گونه هم معنا شده که از هر چیزی که انسان برای دست‌یابی به هدف خویش، با میل و رغیت به آن متوسل شود، توسل است.[5] برخی هم گفته‌اند: توسّل عبارت است از شفاعت کردن در روز قیامت.[6]
همه‌ی این معانی در یک معنا داخل شده است و در نهایت یک نظر را تایید می‌کند. آن هم این است که توسل جستن به غیر خدای سبحان و یاری خواستن از پیامبران و اولیای الهی که در زمان‌های مختلف نزد مسلمانان معمول و متعارف بوده، به‌معنای شریک قرار دادن آنان در افعال خداوند نیست. بلکه مقصود، آن است که خداوند حاجات و خواسته‌های مردم را به برکت وجود آنان برآورده می‌سازد. در حقیقت آنان به‌وسیله اولیاء، به خود خداوند متوسل می‌شوند. و خدا را می‌خوانند تا خواسته‌های آنان را برآورده سازد، و اولیای خدا را می‌خوانند تا اجابت خواسته‌های آنان را از خدا بخواهند.
پس در نهایت این امر به این مسئله می‌رسیم: «توسل عبارت است از خواستن حقیقی از حقیقت وجودی انسان‌هایی برگزیده و کامل برای وساطت در امرخیری مربوط به دنیا یا آخرت.»
با روشن شدن مسئله، دیگر جای هیچ شک و شبهه‌ای نیست؛ بنابراین توسل چیزی است که بنده را به خدا نزدیک می‌کند، این وسیله ممکن است اعمال صالح مانند نماز، روزه، اذکار و مانند آن باشد، یا افراد و شخصیت‌های بزرگ، مانند پیامبران، اولیا، علما و شهدا که خدای بزرگ هر دو را وسیله نزول رحمت و مغفرت برای بندگانش قرار داده است.

پی‌نوشت:

[1]. المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، ص871.
[2]. تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ج‏3، ص،94.
[3]. الجامع لأحکام القرآن، قرطبی، ناصر خسرو، تهران، ایران، ج‏6، ص159.
[4]. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، زمخشری، ج‏1، ص،628.
[5]. النهایة فی غریب الحدیث، ابن اثیر، موسسه اسماعیلیان، قم، ایران، ج5، ص185.
[6]. همان.