پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ارج نهادن به بزرگان و کسانی‌که کاری در مسیر تعالی کمال انسانی برداشته‌اند، نه‌تنها امری جائز، بلکه راجح است. اما این‌که چگونه از ایشان در مقابل کاری که انجام داده‌اند، باید سپاس‌گزاری شود، مقوله‌ای است که عرف و شرع مقدس (خداوند) به آن توجه دارد. در عرف، تشکر از چنین افرادی، به احترام گذاشتن و منزلت اجتماعی دادن به ایشان است. در شرع نیز هم‌سو با عرف، چنین افرادی مورد احترام واقع شده و از مقام ایشان در راستای انسان‌سازی تجلیل شده است.
خداوند (شرع مقدس) نگاه خاصی به این افراد دارد و در صحت چنین دیدگاهی، آیاتی از کتاب خود را به آنان اختصاص داده است و با عناوینی هم‌چون، وسیله میان خود و بندگان و سبب آمرزش گناهان دیگر مردم، یاد کرده است. به این عناوین («وسیله میان خود و بندگان» و «سبب آمرزش گناهان دیگران») در نظام فکری اسلام، توسل گفته می‌شود، که آیاتی در قرآن کریم بر این مطلب دلالت می‌کند.
خداوند در یکی از آیات سوره مائده می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون.[35/مائده] اى كسانى‌كه ايمان آورده‏‌ايد! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد! و وسيله‏‌اى براى تقرب به او بجوئيد! و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد.» مراد از وسیله در این آیه، افرادی هستند که با تایید خداوند در زمینه‌ی درخواست چیزی از او قرار می‌گیرند.
اما در این میان وهابیت، با زیر سوال بردن مساله توسل، وسیله در این آیه را اعمال صالح می‌داند و ضمن تاکید بر آن، قول پیشین را به چالش می‌کشاند. ابن‌تیمیه در این‌باره می‌گوید: «توسل به این معنا که اعمال صالح را واسطه قرار دهد، عملی است که مورد پذیرش بوده و قرآن در آیه سی و پنج سوره مائده آن را تایید کرده است.»[1] این در حالی است که با دقت در آیه، به اشتباه وهابیان و نظریه‌پرداز ایشان یعنی ابن‌تیمیه پی برده می‌شود، که مراد از وسیله در این آیه تنها اعمال صالح است و نمی‌تواند شامل افراد صالح نیز بشود. چرا که آیه شریفه عمومیت دارد و هر دو وسیله (اعمال صالح و فرد صالح) را در برمی‌گیرد و انحصار آن در اعمال صالح امری باطل است. علاوه بر این باید گفت که کلمه «الوسیله» با «الف و لام» است و مفرد نکره با الف و لام بر عموم دلالت می‌کند و شامل هر دو بیان نیز می‌شود.
هم‌چنین می‌توان گفت که اگر قرار باشد، آیه تنها بر اعمال صالح دلالت کند، مضمون آیه تکراری می‌شود. چرا که کلمه «اتَّقُوا اللَّهَ» در اول آیه بر اعمال صالح دلالت دارد. تقوای الهی همان اعمال صالحی است که برای قرب به او انجام می‌گیرد.[2]
با توجه به این کلمات می‌توان گفت که توسل امری مشروع و قرآنی است. هم‌چنین برای مطالعه بیشتر در این باب، ویژه‌نامه توسل که به همت محققین در این حوزه به چاپ رسیده است، تاکید می‌شود. این ویژه‌نامه توسط انتشارات دارالاعلام لمدرسه اهل البیت در سال 1392 به چاپ رسیده است.

پی‌نوشت:

[1]. «أما التوسل والتوجه إلى الله (1) وسؤاله بالأعمال الصالحة التي أمر بها... بل هذا من الوسيلة التي أمر الله بها في قوله تعالى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ}. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، اقتضاء الصراط المستقیم، محقق: ناصر عبدالکریم العقل، انتشارات دار عالم، بیروت، چاپ هفتم، 1419ق.
[2]. رجبی، حسین، نقد و بررسی کتاب «مجموعه التوحید» (مجله سراج منیر)، انتشارات دار الاعلام، قم، 1391ش؛ سراج منیر 7 و 8. ص219.