پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ «إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً.[احزاب/33] همانا خداوند اراده نموده است، که پلیدی را از شما اهل بیت ببرد و کاملاً شما را تطهیر نماید.» بحثی که دراین آیه مهم محسوب می‌شود، بررسی کلمه (رجس) می‌باشد.
جوهری (متوفای حدود 393 قمری) در صحاح و راغب اصفهانی (متوفای حدود 425 قمری) در مفرداتش در مورد این کلمه چنین نگاشته‌اند: «رجس، شیء آلوده و نجس را گویند.»[1] و ابن منظور افریقی (متوفای 711 قمری) در لسان العرب نیز بر همین عقیده است.[2] ابن حجر مکی شافعی (متوفای 974 قمری) نیز می‌گوید: «انما» بر حصر اراده خداوند در برداشته شدن پلیدی گناه یا شک در اموری که ایمان به آن‌ها واجب است، از اهل بیت (علیهم السلام) و تطهیر آن‌ها از سایر اخلاق و احوال مذموم دلالت دارد.[3] هم‌چنین صابونی می‌گوید: عبارت (لیذهب عنکم الرجس) یعنی آن‌ها را از آلودگی گناه به‌طور کامل پاک نموده است.[4]
با این معانی که از علمای اهل لغت ارائه شد، عقلاً؛ به‌طور قطع و یقین مصادیق این آیه باید افرادی معصوم باشند، که تاریخ‌نگاران و حق‌گویان عالم جز از فضائل و مناقبشان نگفته باشند و بشریت در طول حیاتشان، جز خیر و حق‌گویی و حق‌خواهی و توحید، از آن‌ها چیزی در حافظه خود نداشته باشد.

مقصود از (اهل بیت) در آیه تطهیر
در ارتباط با مقصود از (اهل بیت) در آیه تطهیر اقوال مختلفی وجود دارد که عبارتند از:
1- مراد از اهل بیت فقط همسران نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله) هستند.
2- مراد امام امیرالمومنین علی (علیه السلام) و حسنین (علیهما السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) و همسران پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) هستند.
3- فقط اصحاب کساء مراد هستند، چه این‌که آن‌ها در هنگام نزول آیه، مخاطب آیه شریفه بوده‌اند، به‌علاوه سایر ائمه (علیهم السلام).

در همین رابطه ابن حجر مکی شافعی مذهب (متوفای 974 قمری) در کتاب «الصواعق المحرقه» می‌گوید: (انما یرید الله ...) اکثر مفسرین بر این اعتقادند که این آیه در شان حضرت علی (علیه‌السلام) و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و حسن و حسین (علیهماالسلام) نازل شده است، زیرا ضمیر در کلمه (عنکم) و بعد از آن، مذکر آورده شده است، و نیز گفته شده، در مورد زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده است.[5]
این‌که ابن حجر معنی دوم، (زنان پیغمبر) را با قیل به‌کار برده، دلالت بر ضعیف بودن و عدم قبول این قول توسط  ابن حجر دارد.
اما عکرمه ظاهراً تنها کسی است که معتقد به نزول آیه شریفه، در شان همسران پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است.
ذهبی در (سیر اعلام النبلاء) می‌گوید: «زید بن حباب چنین گفته که حسین بن واقد از یزید نحوی از عکرمه از ابن عباس برای ما چنین نقل نمود: آیه (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت) در مورد زنان پیامبر نازل گشته است. سپس عکرمه گفته است: هر کس بخواهد من با او بر این مساله مباهله می‌کنم.»[6]  

عکرمه کیست؟

1- کسی است که قائل به جسمانیت خداوند متعال است.
احمد بن حنبل (متوفای 241 قمری) از عکرمه نقل می‌کند: «خداوند متعال با دست خود چیزی را لمس نکرد، مگر در سه مورد: یک: آدم را با دست خود خلق کرد. دو: بهشت را با دست خود غرس نمود. سه: تورات را با دست خود نوشت.»[7]

2- فردی دروغ‌گوست.
ذهبی در میزان الاعتدال از عفان نقل می‌کند که وهیب برایمان چنین نقل نموده: یحیی بن سعید انصاری و ایوب را شاهد بودم که در مورد عکرمه صحبت می‌کردند، پس یحیی گفت: وی دروغ‌گوست؛ و جریر یزید بن ابی‌زیاد و وی از عبد الله بن حارث چنین نقل می‌کند (بر علی بن عبد الله وارد شدم، ناگهان عکرمه را نزد در باغ[8] در بند دیدم، به وی گفتم: آیا از خدا نمی‌ترسی (که وی را به بند کشیده‌ای)، پاسخ داد: این خبیث بر پدرم دروغ می‌بندد. و نیز از ابن مسیب روایت شده، که وی عکرمه را دروغ‌گو می‌دانست.
هم‌چنین مسلم بن ابراهیم می‌گوید: صلت (ابو شعیب) چنین نقل کرده: از محمد بن سیرین در مورد عقیده‌اش نسبت به عکرمه سوال نمودم، وی گفت: بدم نمی‌آید که از اهل‌بهشت باشد، ولی وی دروغ‌گوست.[9]

3- عقیده عکرمه در مورد متشابهات قرآن
در میزان الاعتدال ذهبی (متوفای 748 قمری) آمده: «خالد بن خداش چنین نقل می‌کند که در لحظات آخر عمر حماد بن زید، حاضر بودم. پس چنین گفت: می‌خواهم حدیثی را برایتان نقل کنم، که تاکنون برای احدی نقل نکرده‌ام، چرا که دوست ندارم خدا را ملاقات کنم، در حالی‌که آن را نگفته باشم، از ایوب که در مورد عکرمه صحبت می‌کرد، شنیدم که عکرمه گفته است: خداوند متعال متشابهات قرآن را نازل کرده، تا مردم را گمراه کند.) ذهبی نیز بر روایت فوق حاشیه زده و می‌گوید: «چه تعبیر بدی بلکه عجب تعبیر پلیدی، خداوند متعال آیات متشابه را به جهت هدایت مردم و گمراهی فاسقین نازل نموده است». هم‌چنین از بزرگان تابعین نقل شده که عکرمه کذاب است.[10]

4- نحوه نماز خواندن را نمی‌دانست.
احمد بن حنبل (متوفای 241 قمری) می‌گوید: «گمان نمی‌کنم مالک غیر از یک مورد از عکرمه روایتی نقل کرده باشد.» و از احمد بن ابی‌خیثمه چنین  نقل شده: «در کتاب علی بن مدینی دیدم که چنین نوشته بود: از یحیی بن سعید شنیدم می‌گوید: به خدا سوگند! از ایوب برایم چنین نقل کرده‌اند: وقتی برای ایوب نقل شد، که عکرمه نماز خواندن را نمی‌دانست، وی گفت عکرمه نماز می‌خواند».

5- عکرمه به اعتقادات خوارج معتقد بود.
هم‌چنین مصعب زبیری (متوفای 72 قمری) می‌گوید: عکرمه به اعتقادات خوارج معتقد بود. مصعب می‌گوید: علی بن عباس مدعی است که عکرمه دارای اعتقادات خوارج است.[11] نتیجه این موارد شخصیت عکرمه را به‌خوبی نشان می‌دهد، بنابراین چگونه می‌شود بر وی و گفته‌هایش اعتماد نمود و آیا کسی‌که هم صدای با خوارج نهروان بوده، می‌تواند به نفع مولای متقیان علی (علیه السلام) سخن بگوید؟[12]
لازم به ذکر است این عکرمه مولی ابن عباس (متوفای 100 قمری) است، که با عکرمة بن ابوجهل (متوفای 13 هجری) متفاوت است.

البته در بین علمای شیعه بعضی مانند آیت‌الله معرفت نقل چنین روایاتی از عکرمه را ساخته‌ی نواصب و دشمنان مولی علی می‌دانند و از عکرمه مولی ابن عباس صدور چنین روایاتی را محال می‌دانند. که این‌چنین مطالبی بر طلاب علم و جویندگان حقیقت وجوب تلاش و کوشش و اجتهاد در این امور را اثبات می‌کند. به هرحال اگر نظر آیت‌الله معرفت نیز درست باشد، یگانگی اثبات شأن نزول آیه، برای اصحاب کساء، به‌طریق اولی ظاهر و آشکار می‌گردد، و دلیل نقلی نیز هم‌چون دلیل عقلی، که تنها معصومین را مصداق آیه می‌شمرد، مُثبت معصوم بودن اصحاب کساء و تنها مصداق اهل بیت بودن آن‌ها خواهد بود.

پی‌نوشت:

[1].  صحاح اللغه3/933، المفردات 342، شواهد التنزیل 2/49.
[2]. لسان العرب 5/147. الرجس: القذر، و قیل الشی القذر....و کل قذر رجس، و قد یعبر به عن الحرام و الفعل القبیح و العذاب و العنه و الکفر.(رجس: پلیدی و گفته شده: شیئ دارای پلیدی ... و هرپلیدی را رجس گویند و گاهی برای تعبیر از حرام و فعل زشت و عذاب و لعنت کفر کلمه (رجس) آورده می شود.)
[3]. الصواعق المحرقه: 174. و قال ابن حجر: (انما) المفیده لحصر ارادته تعالی امرهم علی اذهاب الرجس الذی هو الاثم او الشک فیما یجب الایمان به عنهم و تطهیرهم من سائر الاخلاق و الاحوال المذمومه.
[4]. صفوه التفاسیر 2/524. و قال الصابونی: ای و یطهرهم من اوضار (الاوساخ) الذنوب و المعاصی تطهیرا بلیغا.
[5]. الصواعق المحرقه/172. قال ابن حجر: انما یرید الله ....) اکثر المفسرین علی انها نزلت فی علی و فاطمه و الحسن و الحسین لتذکیر ضمیر (عنکم ) و مابعده، و قیل: نزلت فی نسائه....ذخائر العقبی: 25.
[6]. سیر اعلام النبلاء 2 / 208. قال زید بن الحباب: حدثنا حسین بن واقد عن یزید النحوی عن عکرمه عن ابن عباس (انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت) قال نزلت فی نساء النبی صل الله علیه و آله ثم عکرمه : من شاء باهلته انها نزلت فی نساء النبی صل الله علیه و آله خاصه و در حاشیه کتاب چنین  آمده است: سند آن نیکوست و این مطلب در تفسیر ابی حاتم طبق نقل حافظ ابن کثیر موجوداست. و در ص 221 ذهبی می گوید: حسین بن واقد از یزید نحوی از عکرمه از ابن عباس : آیه ( انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت) فقط در مورد همسران پیامبر صل الله علیه و آله نازل شده است. سند آن نیکوست و سیاق آیات نیز بر آن دلالت دارد. البته این نظریه صحیح نیست که در کتاب امامت اهل بیت در قرآن تالیف استاد محقق شیخ جعفر طبسی مفصل بحث شده است.
[7]. السنه 1/289. روی احمد بن حنبل عن عکرمه ان الله لم یمس بیده شیا الا ثلاثه: خلق آدم بیده و غرس الجنه بیده و کتب التوراه بیده
[8]. این عبارت ترجمه شده ( عند باغ الحش) است و منظور از حش باغهایی است که هنگام قضای حاجت بدان جا می رفتند
[9]. میزان الاعتدال 3/ 94- 93. عن عفان، حدثنا وهیب قال:( شهدت یحیی بن سعید انصاری و ایوب فذکرا عکرمه فقال یحیی: کذاب....)
[10]. همان. ذهبی در مورد ابن سیرین می گوید: سی تن از صحابه رادرک نموده است. طبری نیز می گوید: ابن سیرین فقیه ، عالم، ورع، ادیب، کثیر الحدیث، و راستگو بود، اهل علم فضل این را شهادت می دهند و قولشان حجت است وی در شوال سال 110 هجری از دنیا رفت . سیر اعلام النبلاء4/604.
[11]. شواهد التنزیل 2/82، ح 802. قال ام سلمه : ان هذه الایه نزلت فی بیتی: ( انما یرید ...) قالت : و فی البیت رسول الله  ص وعلی حسن و حسین و فاطمه و انا جالس علی باب البیت، قلت: یارسول الله الست من اهل البیت؟ قال انت من ازواج رسول الله . ذخائر العقبی : 23
[12]. منابع از کتاب آیات ولایت در قرآن نوشته استاد محقق شیخ محمد جعفر طبسی،انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار گرفته شده است.

تهیه و تنظیم: حجه الاسلام محمد صادق محسن زاده