پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ چنان‌چه در مقاله‌ای به‌صورت مستقل تبیین شد، وهابیت یکی از جریان‌های سلفیت است،[1] زیرا سلفیت دارای گرایش‌های متعددی است، که وهابیت یکی از آن گرایش‌هاست.[2] هر چند حقیقت آن است که وهابیان را نمی‌توان سلفی نامید، زیرا هیچ‌یک از سلفیان، اعتقادات وهابیان را قبول ندارند، اما با تبلیغات فراوان آل سعود و وهابیت، امروزه اطلاق سلفیه بر آنان نیز پذیرفته شده است. از همین‌رو وهابیت، یکی از مهم‌ترین جریان‌های سلفی قلمداد می‌شود.[3] بنابراین هر چند وهابیت فرقه‌ای نو پدید است، اما برخی از ریشه‌های فکری این فرقه، به صدر اسلام بر می‌گردد. مثلاً در قرن اول اسلام، اصحاب اثر (کسانی‌که قول و سخن صحابه و تابعین را حجت می‌دانستند) شهرت داشتند و بعد از آن در قرن دوم و سوم هجری، حدیث‌گرایی اوج گرفت که به اصحاب حدیث مشهور شدند. اکنون، برخی از عقاید وهابیت برگرفته از اصحاب اثر و اصحاب حدیث است. هر چند عمده عقاید وهابیت برگرفته از ابن تیمیه است، اما حدیث‌گرایی و جمود بر ظاهر، نیز در بین وهابیت جریان دارد، از این‌رو در این مقاله برآنیم که اصحاب حدیث را معرفی کنیم:
اصحاب حدیث: به کسانی اطلاق می‌شود که منابع نقلی (احادیث و آثار) را بر عقل (قیاس، استحسان) ترجیح می‌دهند. اگر چه واژه حدیث، پیشینیه‌ای کهن دارد و بر گفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله) صادق است، اما اصطلاح «اصحاب حدیث» از چنین پیشینه‌ای برخوردار نیست، بلکه به کسانی گفته می‌شود که در سده دوم و سوم هجری به اصحاب حدیث منتسب شدند و در مقابل اصحاب رای قرار می‌گیرند.
پیدایش اصحاب حدیث: در سده نخست هجری، مسلمانان از نظر عقیدتی به دو گروه (اصحاب رای - اصحاب اثر) تقسیم شدند. اصحاب رأی: به کسانی گفته می‌شد که در امور دینی به فتوی خود عمل می‌کردند و خیلی به سنت (حدیث و آثار) اهمیتی نمی‌دادند، بلکه بیشتر به قیاس عمل می‌کردند. اصحاب اثر: اثر، مفهمومی اعم از حدیث است، که افزون بر احادیث مروی از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، گفتار و کردار صحابه و تابعین را نیز شامل می‌شود. بنابراین، با این گفتار اصحاب اثر، یعنی کسانی‌که به سیره صحابه عمل می‌کردند و قیاس در نزد آنان جایی نداشت.
با تدوین حدیث در نیمه دوم قرن هجری، اصحاب اثر  مشاهده کردند که احادیث فراوانی در اختیار دارند و دیگر لازم نیست هم‌چون گذشته، به آثار صحابه و تابعین مراجعه کنند، خصوصاً آن‌که باب نقد احادیث مرفوع و ضعیف نیز در بین اصحاب اثر و اصحاب رأی در حال گسترش بود. به این‌ترتیب اصحاب اثر در اواخر قرن دوم و ابتدای قرن سوم به اصحاب حدیث تبدیل شدند. در آن زمان اصحاب حدیث، دارای مفهومی افتخارآمیز بود. افرادی هم‌چون احمد بن حنبل، اسحاق بن راهویه، خود و هم‌فکرانشان را «اصحاب حدیث» می‌نامیدند.[4]
ابن تیمیه نیز یکی از بزرگ‌ترین طرفداران اصحاب حدیث در قرن هفتم هجری است. وی لفظ سلف و سلفیه را منقح ساخت و آن را به صحابه و تابعین و علمای قرن اول تا سوم منطبق ساخت و روش و منهج علمی سلف را، اخذ عقاید از نصوص و عدم برتری عقل بر نص معرفی کرد. سپس محمد بن عبدالوهاب در قرن دوازدهم در عربستان ظهور کرد و تمام مطالب ابن تیمیه را با تأکید بیشتری پذیرفت، و این‌گونه وهابیان با پیروی از اصحاب حدیث و ابن تیمیه به ظاهر حدیث تأکید دارند.[5] وهابیت با تأثیرپذیری از عقاید اصحاب حدیث و ابن تیمیه، هر آن‌چه را که مخالف با دوران سلف صالح است، بدعت می‌نامند.

پی‌نوشت:

[1]. تفاوت وهابیت و سلفیت.
[2]. سلفی گری از آغاز تا کنون.
[3]. فرمانیان مهدی، درسنامه فرق و مذاهب کلامی اهل سنت، انتشارات آثار نفیس،قم، 1391،ص289
[4]. دائرالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل اصحاب حدیث، احمد پاکتچی.
[5]. فرمانیان مهدی، درسنامه فرق و مذاهب کلامی اهل سنت، انتشارات آثار نفیس،قم، 1391، ص141-142