پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از جمله مسائل مورد اختلاف بین مسلمین از طرفی، و وهابیون از طرفی دیگر، نماز و دعا در کنار قبور اولیای الهی می‌باشد. مسلمانان از آن‌جا که وجود اولیای الهی را در حیات و مرگشان، و نیز بقعه و بارگاه و قطعه زمینی که آن‌ها را در خود دارد، متبرک می‌دانند. و توسل به آنان را در حال حیات و ممات جایز می‌دانند، گاهی نمازشان را در کنار قبور اولیای الهی می‌خوانند تا خداوند متعال به برکت آن ولی‌خدا، وسوسه‌های شیطانی را از آن‌ها دور کرده تا تمام توجهشان در نماز مشغول خدا گردد؛ اما ابن تیميه و وهابیت چنین عملی را بدعت و مخالف سیره سلف دانسته است.
ابن تیمیه، مدعی است که احدی از سلف نگفته‌اند که نماز در کنار قبور و مشاهد، مستحب یا دارای فضیلتی است. بلکه همه اتفاق دارند که نماز در مساجد و خانه‌ها افضل از نماز در کنار قبور (اعم از قبور انبیاء و صالحین) است. آن‌چه از آیات قرآن مانند «وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا.[جن/۱۸] و مساجد ویژه خداست، پس هیچ‌کس را با خدا مپرستید.» استفاده می‌شود، این است که تشریع نماز در مساجد است نه مشاهد؛ لذا روایاتی در افضلیت نماز در مسجد نسبت به مکانهای دیگر بیان شده است.[1]
هم‌چنین به آیه: «... وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اِسْمُ اَللّهِ كَثِيراً... [حج/40]... و مسجدهایی که در آن‌ها بسیار نام خدا ذکر می‌شود...» استدلال کرده و می‌گوید:... اگر کسی گمان کند که نماز و دعا و ذکر در مشاهد قبور افضل از نماز و دعا و ذکر در مساجد است، قطعاً کافر شده است. روایات متواتر در نهی چنین سخن و عملی آمده است. کما این‌که در صحیحین ثابت است که فرمود: «خدا لعنت کند قوم یهود و نصاری که قبور انبیايشان را مسجد قرار دادند.» هم‌چنین در موطأ مالک آمده است که فرمود: «خدایا قبر من را بتکده‌ای که مورد پرستش باشد، قرار مده؛ خداوند کسانی‌که قبور انبیائشان را مسجد قرار داده‌اند با شدت غضب می‌کند.»[2]
محمد‌بن‌عبدالوهاب، تئورسین وهابیت روایت طولانی در نهی از نماز کنار قبور ذکر می‌کند و می‌گوید: «علت نهی پیامبرخدا این است که چنین عملی منجر به شرک می‌شود.»[3]
نماز خواندن کنار قبور انبیاء و اولیاء الهی عملی مشروع و جایز است. از طرفی حریم قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) یا یکی از اولیای الهی یکی از زمین‌ها و بقعه‌هایی است که اسم زمین بر آن صادق است و نماز و دعا در هر مکانی مباح و جایز است، از طرف دیگر اجماع امّت بر این است که مکانی که اعضای شریف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را دربر گرفته بهترین قسمت روی زمین؛ حتّی بهتر از موضع کعبه شریفه، است.[4]
سمهودی در بحث تفضیل سرزمین مدینه بر مکه می‌گوید: اجماع بر این است که مدینه که شامل بدن مطهر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است افضل از مکه است. عمر و ابن عمر و مالک هم همین دیدگاه را دارند. هیچ اختلافی نیست که قطعه زمینی که بدن مطهر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را در بر دارد مطلقاً از همه بقاع دیگر زمین حتی زمین مکه برتر است. بنابراین خواندن نماز و دعا در جایی‌که مبارک است، امری جایز است.[5] بنابراين نماز کنار قبور انبیاء مشروع است.
مسلمین از سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) تعلیم گرفته‌اند که در محل دفن اسماعیل و هاجر نماز بخوانند. قرآن دستور می‌دهد که در کنار مقام ابراهیم نماز بخوانید، آن‌جا که می‌فرماید: «...وَ اِتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی [بقره/۱۲۵]... و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید.» این سیره سلف صالح امت اسلامی بوده است. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: در مسجد خیف قبر هفتاد پیامبر می‌باشد.[6] هم‌چنین فرمود: هفتاد پیامبر از جمله موسی در مسجد خیف نماز خوانده‌اند.[7] مسجد خیف مملو از قبور پاک انبیاء می‌باشد.
طبرانی[8] و ابن حبان روایت کرده‌اند که پیامبر خدا در مسجد خیف نماز می‌خواند. ابن حبان به سندش از جابر بن یزید از پدرش نقل می‌کند که همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز صبح را در مسجد خیف بجا آوردیم.[9]
اگر نماز در کنار قبور انبیاء اشکال دارد، پس چرا پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مسجد خیف مکانی که مدفن انبیاء الهی است؛ نماز می‌خواند.
ابن میمون می‌گوید: شنیدم که شافعی می‌گفت: من به قبر ابوحنیفه تبرک می‌جویم و هر روز کنار قبرش می‌آیم. هرگاه حاجتی برایم پیش آمد دو رکعت نماز خوانده و نزد قبرش رفته از خداوند حاجتم را مسألت می‌کنم و از آنجا نمی‌روم تا حاجتم را بگیرم.[10]
بنابراین خواندن نماز در مشاهد مشرفه انبیاء و اولیاء الهی هیچ اشکالی ندارد.

پی‌نوشت:
[1]. «و لهذا لم يقل أحد من أئمة السلف: أن الصلاة عند القبور وفي مشاهد القبور مستحبة،أو فيها فضيلة،ولا أن الصلاة هناك والدعاء أفضل من الصلاة في غير تلك البقعة والدعاء؛بل اتفقوا كلهم على أن الصلاة في المساجد والبيوت أفضل من عندالقبور- قبور الأنبياء والصالحين-... » ابن تيميه، زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور الناشر: دار طيبة، الرياض، ص 28
[2]. «وَمَنْ ظَنَّ أَنَّ الصَّلَاةَ وَالدُّعَاءَ وَالذِّكْرَ فِيهَا أَفْضَلُ مِنْهُ فِي الْمَسَاجِدِ فَقَدْ كَفَرَ. بَلْ قَدْ تَوَاتَرَتْ السُّنَنُ فِي النَّهْيِ عَنْ اتِّخَاذِهَا لِذَلِكَ. كَمَا ثَبَتَ فِي الصَّحِيحَيْنِ أَنَّهُ قَالَ: لَعَنَ اللَّهُ الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ... وَفِي مُوَطَّأِ مَالِكٍ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ:اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْ قَبْرِي وَثَنًا يُعْبَدُ اشْتَدَّ غَضَبُ اللَّهِ عَلَى قَوْمٍ اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ» ابن تيميه، مجموع الفتاوى، مجمع الملك فهد ، مدينة نبوية1416هـ، ج23،ص 224
[3]. «ذکر کلاما طویلا فی نهیه صلى الله علیه وسلم عن الصلاة عند القبور. فقال: العلة لما یفضی إلیه ذلک من الشرک.» محمد بن عبد الوهاب (م ۱۲۰۶هـ) مفید المستفید فی کفر تارک التوحید ناشر جامعة محمد بن سعود، الریاض، ص ۲۸۷
[4]. «وقام الإجماع على أن هذا الموضع الذی ضم أعضاءه الشریفة صلى الله علیه وسلم أفضل بقاع الأرض حتى موضع الکعبة الشریفة..» الحلبی، علی بن ابراهیم (م ۱۰۴۴)، إنسان العیون فی سیرة الأمین المأمون (السیرة الحلبیة)، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۷هـ، ج۳، ص ۵۱۸
[5]. «قد انعقد الإجماع على تفضیل ما ضم الأعضاء الشریفة، حتى على الکعبة المنیفة، وأجمعوا بعد على تفضیل مکة والمدینة على سائر البلاد، واختلفوا أیهما أفضل؛ فذهب عمر بن الخطاب وابنه عبد الله ومالک بن أنس وأکثر المدنیین إلى تفضیل المدینة... لا خلاف أن البقعة التی ضمت الأعضاء الشریفة أفضل بقاع الأرض على الإطلاق حتى موضع الکعبة...» السمهودی، علی بن عبد الله (م۹۱۱)، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفى، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۱۹هـ، ج۱، ص۳۱
[6]. «حَدَّثَنَا عَبْدَانُ بْنُ أَحْمَدَ، ثنا عِيسَى بْنُ شَاذَانَ، ثنا أَبُو هَمَّامٍ الدَّلَّالُ، ثنا إِبْرَاهِيمُ بْنُ طَهْمَانَ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم):«فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ قَبْرُ سَبْعِينَ نَبِيًّا» طبراني، سليمان بن احمد (م360)، المعجم الكبير، مكتبة ابن تيمية، القاهرة،بي تا، ج 12 ص 414 ح 13525
[7]. «...عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله6:«صَلَّى فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ سَبْعُونَ نَبِيًّا مِنْهُمْ مُوسَى...» طبراني، سليمان بن احمد (م360)، المعجم الكبير، مكتبة ابن تيمية، القاهرة،بي تا، ج11، ص 452، ح 12283
[8]. «عَنْ شَيْبَةَ بْنِ عُثْمَانَ، قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ» طبراني، سليمان بن احمد (م360)، المعجم الكبير، مكتبة ابن تيمية، القاهرة،بي تا، ج7، ص 299، ح 7194
[9]. «...عَنْ جَابِرِ بْنِ يَزِيدَ بْنِ الْأَسْوَدِ الْعَامِرِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: شَهِدْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَجَّتَهُ، فَصَلَّيْتُ مَعَهُ صَلَاةَ الصُّبْحِ فِي مَسْجِدِ الْخَيْفِ مِنْ مِنًى» ابن حبّان، محمّد (م 354)، صحيح ابن حبان ، مؤسسة الرسالة، بيروت، 1414 هـ، ج4، ص 434، ح 1565
[10]. «علي بن ميمون، قال: سَمِعْتُ الشافعي يقول إني لأتبرك بأبي حنيفة وأجيء إلى قبره في كل يوم يعني زائراً فإذا عرضت لي حاجة صليت ركعتين وجئت إلى قبره وسألت الله تعالى الحاجة عنده فما تبعد عني حتى تقضى» الخطيب البغدادي (م463)تاريخ مدينة السلام وأخبار محدثيها...، نشر:دارالغرب الإسلامي– بيروت،1422هـ، ج 1، ص 445