پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بخشی از قرآن کریم که از سوی وهابیت به عنوان دلیل بر حقّانیت خلافت ابوبکر به کار گرفته می‌شود آیه چهلم از سوره توبه، «إِلَّا تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا ۖ فَأَنزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَىٰ ۗ وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ [توبه/۴۰] اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرد (و در مشکل‌ترین ساعات، او را تنها نگذاشت) آن هنگام که کافران او را (از مکّه) بیرون کردند، در حالی که دوّمین نفر بود (و یک نفر بیشتر همراه نداشت) در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود می‌گفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در این موقع، خداوند سکینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد و با لشکرهایی که مشاهده نمی‌کردید، او را تقویت نمود و گفتار (و هدف) کافران را پایین قرار داد، (و آنها را با شکست مواجه ساخت) و سخن خدا (و آیین او)، بالا (و پیروز) است و خداوند عزیز و حکیم است!» مشهور به آیه غار است؛ به شکلی که از آن به عنوان مهم‌ترین دلیل خلافت ابوبکر یاد می‌کنند. به عنوان مثال، ابن حجر عسقلانی و بدرالدین عینی از شارحان کتاب بخاری در ذیل آیه فوق چنین آورده‌اند: «آیه غار، برترین فضیلت ابوبکر است که به او شایستگی خلافت پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را می‌دهد. به همین دلیل بود که عمر می‌گفت: ابوبکر بهترین فرد برای حکومت بر شماست، برخیزید و با او بیعت کنید.»[۱]
پاسخ:
اگر فرض را بر آن بگذاریم که آیه «غار» دلالت بر فضیلت ابوبکر دارد، با این وجود، فضیلت مورد استفاده از این آیه، تاب مقاومت در برابر فضیلتی که از آیه «وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَاللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ [بقره/۲۰۷] و از مردم كس هست كه جان خود را براى خشنودى خداوند مى‏‌فروشد (در راه خدا جانبازى مى‏‌كند، مانند على عليه السّلام كه در شب هجرت در جاى پيامبر صلّى الله عليه و آله و سلم خوابيد)، و خداوند به بندگان دلسوز و مهربان است» استفاده می‌شود، ندارد. آیه‌ای که شأن نزول آن خوابیدن امیرمؤمنان (علیه السّلام) در بستر رسول خداست. ابن عباس با اشاره به همین آیه می‌گوید: «علی (علیه السّلام) همان کسی است که با جانش، رضایت خداوند را خرید و با پوشیدن لباس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در بستر او خوابید.»[۲] و بسیاری از دیگر بزرگان اهل‌سنت در تفاسیرشان نقل کرده‌اند که این آیه درباره امیرمؤمنان (علیه السّلام) نال شده؛ از جمله فخر رازی در تفسیر خود در ذیل این آیه می‌نویسد: «روایت سوّم آن است که این آیه هنگامی که علی بن ابی طالب در بستر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در شب خروج به سوی غار، خوابید نازل شده. روایت شده هنگامی که علی (علیه السّلام) در بستر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خوابید، جبرئیل بالای سر آن حضرت و میکائیل زیر پای وی ایستاده و جبرئیل فریاد زد، مبارک باد بر همانند تو ای پسر ابوطالب، خداوند به خاطر این عمل تو بر ملائکه مباهات می‌کند و سپس این آیه نازل شد.»[۳]
ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق می‌نویسد: «ابن عباس گوید: علی (علیه السّلام) در شبی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از مکه خارج شد، بر بستر آن حضرت خوابید تا قریش به اشتباه بیافتد و در همین باره بود که این آیه نازل شد: «وَ مِنَ النَّاسِ...»[۴] و در روایت دیگر نقل می‌کند: «از ابن عباس روایت شده: پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در آن شبی که به سوی غار رفت، علی (علیه السّلام) را در بستر خود خواباند. سپس ابوبکر آمد تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را ببیند، علی (علیه السّلام) به او خبر داد که آن حضرت رفته است، ابوبکر به دنبال ایشان راه افتاد. قریشیان، علی (علیه السّلام) را تا صبح زیر نظر داشتند، وقتی صبح شد، دیدند که علی (علیه السّلام) در بستر خوابیده، پرسیدند، محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) کجاست؟ گفت: نمی‌دانم. گفتند: اگر محمد را پیدا کنیم، ضرری به تو نمی‌رسد؛ ولی اگر پیدا نکنیم، تو ضرر خواهی کرد. در این حال بود که آیه «وَ مِنَ النَّاسِ...» نازل شد.»[۵]
نتیجه آن که امیرمؤمنان (علیه السّلام) در حالی در بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خوابید که یقین داشت صبحگاهان، قریشیان حمله کرده و احتمال دارد وی را به جای آن حضرت به شهادت برسانند؛ در حالی که خطر کشته شدن ابوبکر بسیار کم بود و بر فرض که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و ابوبکر در کمند قریشیان گرفتار می‌شدند، هیچ یک از قریشیان به ابوبکر کاری نداشت، چون اساسا آنها دنبال پیامبر بوده و مشکل قریش با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود و نه با ابوبکر.

پی‌نوشت:
[۱]. و هی أعظم فضائله الّتی إستحقّ بها أن یکون الخلیفة من بعد النّبی (صلی الله علیه و آله و سلم) و لذلک قال و إنّه أولی النّاس بأمورکم قوله فقوموا فبایعوه. فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دار المعرفة، بیروت، ج ۱۳، ص ۲۰۹.
[۲]. و قال و شری علیّ نفسه لبس ثوب النّبی (صلی الله علیه و آله و سلم) ثمّ نام مکانه. مسند أحمد بن حنبل، أحمد بن حنبل، مؤسسه قرطبه، مصر، ج ۱، ص ۳۰۵۳.
[۳]. و الرّوایة الثالثة: نزلت فی علی بن أبی طالب بات علی فراش رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) لیلة خروجه إلی الغار، و یروی أنّه لمّا نام علی فراشه قام جبرئیل علیه السّلام) عند رأسه، و میکائیل عند رجلیه، و جبریل ینادی: بخ بخ من مثلک یا إبن أبی طالب یباهی الله بک الملائکة و نزلت الأیة. التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب، فخر الدین محمد به عمر التمیمی الرازی الشافعی، دار الکتب العلمیة، بیروت، ج ۵، ص ۱۷۴.
[۴]عن إبن عباس قال بات علیّ لیلة خرج رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) إلی المشرکین علی فراشه لیعمی علی قریش و فیه نزلت هذه الایة «وَ مِنَ النَّاسِ...» تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، دار الفکر، بیروت، ج ۴۲، ص ۶۷.
[۵]. عن عبدالله بن عبّاس أنّه سمعه یقول أنام رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) علیا علی فراشه لیلة إنطلق إلی الغار فجاء أبوبکر یطلب رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) فأخبره علی أنّه قد انطلق فاتبعه أبو بکر و باتت قریش تنظر علیا و جعلوه یدمونه فلمّا أصبحوا إذا هم بعلیّ فقالوا أین محمّد قال لا علم لی به فقالوا قد أنکرنا تضرّرک کنّا نرمی محمّد فلا یتضرر و أنت تضرّر و فیه نزلت هذه الایة «وَ مِنَ النَّاسِ...» تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، دار الفکر، بیروت، ج ۴۲، ص ۶۷.