پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ «حج» یکی از فروع دین اسلام و مورد اتفاق همه فرق اسلامی است و اعمال آن بدون اختلاف، مشترک بین همه مسلمانان می‌باشد. از این بابت هر ساله در «موسم حج» تمام کسانی که به لحاظ شرعی مستطیع بوده  و این واجب الهی بر آنان تکلیف شده، طبق شرایط و قوانین حاکم از جانب دولت پذیرنده (عربستان سعودی) در یک ماه معین (ذی‌الحجه) برای انجام اعمال عبادی حج در آن سرزمین حضور یافته و هم‌گام با سایر مسلمینی که از جای جای دیگر دنیا در این مراسم شرکت نمودند، اعمال خود را به صورت هماهنگ انجام می‌دهند. گستردگی این مراسم و حضور میلیونی شرکت کنندگان، آن‌هم در حالی که در انجام بسیاری از اعمال اختلاف فاحشی وجود ندارد، موجب ازدحام در نقاطی از این مراسم می‌شود. به عنوان مثال همه حاجیان اگرچه از فرقه‌های مختلف اسلامی باشند، می‌بایست طواف خانه خدا و نماز آن و سعی بین صفا و مروه را در مسجدالحرام و جنبِ آن، در مکه مکرمه انجام دهند،[1] این عمل مشترک گرچه در یک زمان واحد انجام نمی‌شود و هر کدام از زائرین می‌تواند آن را در هنگام ورود به مکه انجام دهد ولی گسترگی جمعیت به گونه‌ای است که تقریبا در همه ایامِ موسم حج، به جا آوردن این اعمال همراه با مشقت خواهد بود.
از جمله انجام اعمال دیگر حج تمتع، وقوف در عرفات و مشعر الحرام است.[2] اما در آن‌جا به خاطر وسعت زمین و بیابانی بودن منطقه، جمعیت میلیونی شرکت کنندگان مراسم حج، تقریبا با مشکل ازدحام و تنگی مکان مواجه نیستند و در این دو مکان وقوف خود را بدون مشکل چندانی انجام می‌دهند. عمل بعدی بیتوته نمودن یعنی شب ماندن در «سرزمین منا» است [3] که حاجیان می‌بایست سه روز متوالی را در آن‌جا مانده و اعمالی هم‌چون رمی جمرات (در هر سه روز) و قربانی و حلق یا تقصیر که مربوط به روز اول و پس از انجام قربانی است را انجام دهند.[4] کسانی که توفیق حضور در آن مراسم عبادی را داشته‌اند خوب می‌دانند که به جا آوردن این اعمال یکی از مشکل‌ترین قسمت‌های اعمال حج به حساب می‌آید؛ چرا که همه حاجیان که معمولا دارای جمعیت تقریبی سه و نیم میلیون نفری را شامل می‌شوند می‌بایست در صبح روز دهم ذی‌الحجه (اولین روز ورود به سرزمین منا) به سمت رمی جمرات حرکت نموده و هفت ریز سنگ را بر جمره عقبه پرتاب نمایند.[5] (که به خاطر اختصار مطلب از توضیح در پرداختن به وجه تسمیه آن خودداری می‌کنیم).
ناگفته پیداست وقتی جمعیتی متجاوز از 3 میلیون نفر در زمان واحد (صبح روز دهم ذی‌الحجه) بخواهند عمل واحدی (رمی جمره عقبه) را انجام دهند ازدحام به چه صورت خواهد بود؟ صبح‌گاه همه جمعیتی که در «چادرهای منا» اسکان یافته بودند به صورت گروهی و با انفرادی و خارج از کاروان به سوی رمی جمرات به راه می‌افتند. با توجه به خیابان‌کِشی‌های جدید در آن منطقه که همه حاجیان را در مسیرهای تعیین شده به سمت جمرات هدایت می‌کند، ترافیک انسانی فوق‌العاده سنگینی به صورت ناخودآگاه تشکیل شده و انبوه جمعیت متراکم باعث می‌شود تا مسیری که در شرایط عادی حدود ده دقیقه پیاده روی دارد را با صرف چندین ساعت بپیماید. طبیعی است در چنین وضعیتی نیاز به یک مدیریت صحیح و جامی می‌باشد که سلامت جسمی و روحی و روانی زائرین را تأمین نماید. اما متأسفانه در حج امسال شاهد بدترین سوء مدیریت در انجام «مناسک حج» از سوی کشور برگزار کننده بودیم که بالاترین تلفات انسانی در سال‌های اخیر را در میان گرده‌همایی‌های انسانی بدون جنگ و خون‌ریزی رقم زد.[6]
از این‌جا به بعد علاوه بر حقوق متداول زائرین در هنگام انجام «مراسم حج»، با توجه به جان‌باختن تعدادی از زائرین، حقوق دیگری نیز به لحاظ شرعی و قانونی برای ایشان متصور است. که از جمله آن احترام و تکریم اجساد جان‌باختگان، انتقال پیکرهای پاک ایشان به کشورهایشان و دل‌جویی از بازماندگان و روند قانونی آن را شامل می‌شود. اما متاسفانه دولت وهابی صفت عربستان در این مورد کوتاهی‌های بسیاری نموده که از جمله آن دفن غیر مجاز اجساد قربانیان «حادثه منا» بوده است.[7] این اقدام عربستان بدون رضایت خانواده‌های جانباختگان  و بدون تشریفات دینی (اجازه در نماز و تدفین) انجام شده است که طبعا انجام این کار غیر اصولی دولت عربستان پیامدها و ناهنجاری‌های دینی و اجتماعی زیادی را به دنبال داشته است.
با توجه با عواطف انسانی که در همه خانواده‌ها و از جمله خانواده‌های دینی و مذهبی وجود دارد، خانواده‌ای معزی که عزیزانشان در حادثه منا به دیار باقی شتافتند (جز عده معدودی) همه خواستار بازگرداندن اجساد عزیزان خود بودند که این خواسته خانواده‌ها از طریق مراجعه به سازمان حج و زیارت در دستور کار مقامات ایرانی قرار گرفت. از طرفی هم‌چنان‌که ذکر شد دولت عربستان با دفن غیر قانونی اجساد جانباختگان، این‌بار می‌بایست مرتکب نبش قبر می‌شدند که در شرایط عادی عملی حرام و غیر شرعی است. و چنان‌چه توجیهی برای آن در نظر بگیریم (که همان درخواست اولیاء ایشان در بازگرداندن این اجساد به آنان می‌باشد) به یاد این تکه شعر مثل‌گونه می‌افتیم که بیان می‌دارد: چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی؟ و از سوی دیگر بالاخره دفن غیر مجاز و سپس نبش قبر آن برای بازگرداندن اجساد، موجبات هتک حرمت به پیکر پاک این عزیزان را در بر می‌گیرد که از دولتی که داعیه‌دار اسلام و خادم الحرمین الشریفین است بعید بوده و مایه تأسف است.

پی‌نوشت:
[1]. مسئله778 
[2]. مناسک حج مسئله 365 به بعد
[3]. فلاح زاده، احکام فقهی اجرایی 
[4]. همان
[5]. همان
[6]. ایسنا، کد خبر 94071811338، 1394/7/18
[7]. مهر، کد خبر 2927865، 1394/7/7