پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برای ایجاد وحدت اسلامی راه‌کارهای متعددی وجود دارد که به برخی اشاره می‌شود: 1. گفت‌وگو: اولین و مهم‌ترین راه‌کار جهت هم‌گرایی مسلمانان، گفتمان علمی است، بدین معنا که نظریه‌پردازان و عالمان دینی فرقه‌های اسلامی در کنار هم قرار گرفته، گفت‌وگوهای علمی انجام دهند. در این گفت‌وگوها بر مسایل مشترک تأکید شده و عالمان اسلامی از مبانی یکدیگر آشنا شوند؛ زیرا خیلی از مسایل اختلافی بین مسلمانان ناشی از آن است که فرقه‌های اسلامی از بعضی اصول و مبانی یکدیگر آشنایی کامل ندارند. عدم آشنایی کامل آنها از اصول یکدیگر موجب شده که مسلمانان، برداشت‌های نادرستی از هم داشته و نسبت به یکدیگر بدبین گردند، حتی حکم تکفیر یکدیگر را صادر نموده و زمینه‌های برخوردهای فیزیکی فراهم شود. بیشتر تعصبات مذهبی و قومی نیز ریشه در عدم آگاهی از مبانی گروه‌های اسلامی دارد.

عدم آشنایی مذاهب از عقاید یکدیگر موجب می‌شود دشمنان اسلام و آنها که از تفرقه‌ها میان فرقه‌های اسلامی سود می‌برند، به واسطه جهل و ناآگاهی مردم، موارد اختلاف برانگیز را پررنگ‌تر کرده و مواردی را که موجب اتحاد بین مسلمانان می‌شود، نادیده گیرند. علامه شرف‌الدین یکی از اندیشمندان شیعی است که به گفتمان علمی پرداخته و بین او و شیخ سلیم بشری (از علمای اهل‌سنت) سؤال و جواب‌هایی مطرح شده است که نتیجه آن کتاب «المراجعات» است که نقش بنیادی در زمینه و فرهنگ سازی برای وحدت اسلامی دارد.

2. توجه به نقاط مشترک و دشمن مشترک: یکی از عوامل مهمی که در جهان معاصر می‌تواند موجب وحدت بین دو گروه بزرگ اسلام شود، توجه به نقاط مشترک بین این دو مذهب است. مطمئناً مسائل مورد اتفاق میان این دو مذهب بسیار فراتر از موارد اختلاف است اما غالباً مسائل مورد اختلاف مورد توجه قرار گرفته و مسائل و اعتقادات مشترک نادیده نگاشته می‌شود، که یکی از عوامل ایجاد اختلاف و دوری هر چه بیشتر مسلمانان از یکدیگر است. هم‌چنین توجه به دشمن مشترکی که اصل اسلام و کشورهای اسلامی و مردم جهان اسلام را مورد مذمت قرار داده است، یکی از عوامل مهم اتفاق نظر و وحدت میان کشورهای اسلامی می‌تواند باشد. اگر به صدر اسلام نیز نگاه کنیم، علت اساسی سکوت امیرمؤمنان و ائمه معصومین (علیهم السلام) و همراهی با مخالفان فکری و عقیدتی در جهان اسلام، توجه به دشمن مشترک و مورد تهدید قرار گرفتن مرزهای اسلامی به وسیله دشمنان اسلام بوده است.

 3.  تدوین آثار و نوشته‌های علمی: یکی از شیوه‌های کاربردی در ایجاد وحدت اسلامی، تدوین آثار علمی در قالب کتاب، مجله و روزنامه، نیز برگزاری نشست‌های علمی و تبادل افکار و نظریات است. در آثار علمی باید به عوامل وحدت و عوامل اختلاف پرداخته شده و مشکلات جهان اسلام بررسی شود. تدوین فقه مقارن و عقاید تطبیقی و مقایسه‌ای نیز باید از محورهای مهم آثار علمی باشند. کتاب‌هایی مانند «الفصول المهمه» تألیف علامه شرف الدین و انتشار مجله‌ای مانند «رسالةالتقریب» نقش بنیادی در زمینه‌سازی وحدت اسلامی داشتند. از سوی دیگر با تدوین سریال‌ها و نمایش نامه‌ها نیز می‌توان جهت ایجاد وحدت اسلامی زمینه سازی نمود. بهتر است این دست از آثار به زبان‌های مختلف ترجمه شوند و در اختیار مسلمانان قرار گیرند.

4. صدور فتواهای هم‌گرایی: بی‌تردید صدور فتوای مجتهدان فرقه‌های اسلامی نقش بنیادی در وحدت اسلامی دارد، همان گونه که نقش اساسی در اختلافات مسلمانان دارد. اگر مجتهدان فتاوایی مانند جواز شرکت نمودن مسلمانان در مراسم عبادی همدیگر را صادر نمایند، زمینه‌های هم‌سویی مسلمانان را فراهم می‌کند. بعضی از مجتهدان و عالمان اهل سنت و تشیع در این خصوص پیشگام بوده‌اند. شیخ محمود شلتوت، رئیس دانشگاه الأزهر مصر در زمان جمال عبدالناصر یکی از کسانی است که در فتوای معروف خود، مذهب جعفری و فقه شیعه را به عنوان یک مذهب رسمی و فقهی تأیید کرد. فتوای معروف او در زمان خود در نزدیکی اهل‌سنت به شیعه تأثیر به سزایی داشت.

5. آشنایی با معارف اسلامی: یکی از راه‌کارهای وحدت اسلامی، آشنایی مسلمانان با آموزه‌های دینی است. در آیات متعدد مسلمانان به هم‌گرایی دعوت شده‌اند. در برخی از آیات همه مسلمانان برادران دینی خوانده شده و مرزهای جغرافیایی و ملی نادیده گرفته شده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ لَعَلَّكُمْ تُرْ‌حَمُونَ ... [حجرات/10] در حقيقت مؤمنان با هم برادرند، پس ميان برادرانتان را سازش دهيد و از خدا پروا بداريد، اميد كه مورد رحمت قرار گيريد» و «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّ‌قُوا ۚ... [آل‌عمران/103] همه به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید» در روایات اسلامی نیز همه مسلمانان به همبستگی و اتحاد اسلامی سفارش شده است.

چرا مسلمانان وحدت ندارند؟ یکی از عوامل مهم آن، فاصله‌گیری از معارف و آموزه‌های دینی است. شخصیت‌هایی مانند امام راحل و علامه شرف الدین بر این باور بودند که جهت «ایجاد وحدت اسلامی» آشنایی کامل مسلمانان با معارف اسلامی لازم است. نکته قابل دقت، آن است که یکی از موارد قانون اساسی «جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة» که در قاهره تشکیل شده، آن بود که مسلمانان با معارف اسلامی آشنایی پیدا کنند.

6. شناسایی عوامل اختلاف: برای ایجاد وحدت اسلامی، همان گونه که شناخت عوامل و زمینه‌های هم‌گرایی ضرورت دارد، شناخت عوامل و زمینه‌های اختلاف نیز بایسته است. بر این اساس برای ایجاد وحدت اسلامی، باید عوامل اختلاف همانند تعصبات قومی، قدرت‌گرایی و پیروی از هواهای نفسانی، شناسایی و با آنها مبارزه شود. دشمنان خارجی نیز نقش بنیادی در ایجاد اختلاف داشته و دارند. استعمارگران با شعار «اختلاف بینداز و حکومت کن» بین مسلمانان اختلاف ایجاد کرده‌اند. داده‌های تاریخی نشان از آن دارد که استعمارگران در حوادث ناگواری که در جهان اسلام به وجود آمدند، نقش اساسی داشتند. آنان با ایجاد اختلاف، جنگ های داخلی را به وجود آوردند. حتی می‌توان عامل اساسی و ریشه‌ای ایجاد و پیدایش بعضی از فرقه‌ها میان اهل سنت و شیعه را استعمارگران دانست و دست های مرموز آن‌ها را پیدا کرد. بر این اساس برای ایجاد وحدت اسلامی، شناخت عوامل داخلی و خارجی اختلاف ضرورت دارد. مرحوم آیت الله بروجردی در آخرین لحظات عمر خویش یکی از راه‌های ایجاد وحدت اسلامی را شناسایی عوامل اختلاف دانست وی می‌گوید: «من برای ایجاد حسن تفاهم میان مسلمانان آرزوهای بسیار داشتم و درصدد بودم در نامه‌ای به شیخ محمود شلتوت بنویسم و به ایشان یادآور شوم که موجبات رفع اختلاف را فراهم سازند»

7. اتخاذ سیاست‌های مشترک: یکی از شیوه‌های ایجاد وحدت اسلامی، اتخاذ سیاست مشترک توسط کشورهای اسلامی است. این سیاست‌ها می‌توانند در روابط بین المللی و سیاست‌های اقتصادی و تشکیل بازارهای مشترک اقتصادی شکل گیرد هم چنین می‌توان در صحنه‌های سیاسی در برابر دشمنان مسلمانان سیاست‌های راهبردی اتخاذ نموده و به حمایت از مظلومان و آسیب دیدگان جهان اسلام پرداخت.

پی‌نوشت:
[1]. خبرگزاری فارس، تاریخ خبر: 94/10/09، کد مطلب: 13941008000264