پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کتاب عثمانیه در بردارنده برخی عقاید گروه عثمانیه است.[1] در ابتدای کتاب، ادعایی بدون دلیل توسط نویسنده مطرح شده است که محور اصلی آن در مورد اولویت خلیفه اول و سپس انکار مقام و منزلت امام علی (علیه السلام) است. در این مسیر عمده دلیل وی کودکی و عدم درک ایشان نسبت به احکام و مسائل دینی می‌‌باشد غافل از آنکه شواهد متعددی بر عدم این ادعای باطل وجود دارد.
طبق جستجوی ما چند کتاب در رد کتاب العثمانیه نوشته شده که یکی از آنها متعلق به خود جاحظ با نام الرد علی العثمانیه است. کتاب بعدی مربوط به ابوجعفر اسکافی و با نام نقض العثمانیه می‌باشد. کتاب بعد، نوشته احمد بن طاووس با نام بناء المقالة الفاطمية في نقض الرسالة العثمانية می‌باشد که در ادامه در رابطه با هر یک از این کتب مطالبی را نقل خواهیم کرد.
در مورد کتاب الرد علی العثمانیه باید گفت به علت طبع جاحظ [2]  در ذکر مطالب بعید نیست که خودش در رد کتابش کتابی نگاشته باشد لکن به صورت قطع نمی‌توان گفت این کتاب، کتابی است در رد کتاب العثمانیه است چرا که در موارد متعددی مشاهده شده، جاحظ ردودی علیه مکاتب مختلف نوشته است و احتمال اینکه این کتاب ردی بر برخی عقاید عثمانیه باشد وجود دارد. علاوه بر اینکه اولا وی نوشته های زیادی داشته،[3] و ثانیا عمرش قریب به صد سال بوده پس این امکان وجود دارد که در برخی موارد نظرش عوض شده باشد یا حتی در برخی موارد به علت نزدیکی به دربار عباسی مطالبی را هدفمند و طبق درخواست حکام می‌نگاشته. ضمن اینکه اصل این کتاب به دست ما نرسیده تا بتوانیم به درستی در مورد محتوای آن قضاوت کنیم و تنها با تکیه بر عنوان نمی‌توان به محتوا پی برد.
کتاب نقض العثمانیه منسوب به ابوجعفر اسکافی از عالمان قرن سوم هجری، در اصل جمع آوری کلمات مرحوم اسکافی از جلد هفت و سیزده کتاب شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید است. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه خود به کرات از استاد خود، ابوجعفر مطالبی نقل کرده است که این رساله نمونه ای از آن نقل هاست. اسکافی از متکلمین بسیار توانمند معتزله بوده است که آثار متعدد در این زمینه از وی به یادگار مانده است.
به علت اینکه جاحظ در کتاب خود بر دو رکن اساسی یعنی تقدم خلیفه اول بر امام علی (علیه السلام) و ایمان امیرالمومنین (علیه السلام) در کودکی تکیه کرده است لذا مطالب جمع آوری شده در این کتاب حول این دو محور نگاشته شده است. در اسم کتاب بناء المقالة الفاطمية في نقض الرسالة العثمانية اختلافاتی وجود دارد و برخی نام آن را بناء المقالة العلوية في نقض الرسالة العثمانية و ظاهرا همین درست به نظر می‌رسد. در هر صورت شکل اولیه کتاب بدون فصل بندی است ولی در ادامه محققین این کتاب را به صورت مدوّن و باب بندی برای چاپ مهیا کرده اند. این کتاب حاوی مطالب فراوانی در مورد اثبات اولویت و برتری امیرالمومنین علیه السلام و رد ادعاهای باطل جاحظ است. نویسنده کتاب سید احمد بن طاووس از علمای قرن هفتم هجری قمری و برادر سید ابن طاووس عالم برجسته شیعی است که از جمله آثار برادرش میتوان به اللهوف، الاقبال و... اشاره کرد.

پی‌نوشت:
[1]. در مقاله ای دیگر با نام توضیحی در مورد کتاب العثمانیه جاحظ و انگیزه تألیف آن، این مساله تشریح شده است. بنگريد به «توضیحی در مورد کتاب العثمانیه جاحظ و انگیزه تألیف آن»
[2].  أبو محمد عبد الله بن مسلم بن قتيبة الدينوري متوفى 276هـ در کتاب تأويل مختلف الحديث، ناشر: المكتب الاسلامي - مؤسسة الإشراق، نوبت چاپ، دوم 1419هـ - 1999م، مجلدات: 1، ص 111 در مورد جاحظ چنین میگوید: ثُمَّ نَصِيرُ إِلَى الْجَاحِظِ... وَتَجِدُهُ يَحْتَجُّ مَرَّةً لِلْعُثْمَانِيَّةِ عَلَى الرَّافِضَةِ، وَمَرَّةً لِلزَّيْدِيَّةِ عَلَى الْعُثْمَانِيَّةِ وَأَهْلِ السُّنَّةِ. وَمَرَّةً يُفَضِّلُ عَلِيًّا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، وَمَرَّةً يُؤَخِّرُهُ...
[3]. ابن خلکان در کتاب وفیات الاعیان، محقق: إحسان عباس، ناشر: دار صادر- بيروت، مجلدات: 7، ج3 ص 471 در توصیف وی می‌گوید: صاحب التصانيف في كل فن.