پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ پائولو معتقد است همۀ انسان‌ها در ذاتشان متفاوت‌اند. این تفاوت تا آن‌جاست که هر انسان راه و نقشه‌ای متفاوت دارد. در اندیشۀ او «تمام انسان‌ها متفاوت‌اند و باید کاری را که می‌توانند بکنند تا متفاوت بمانند».[1] مهم این است که هرکس افسانه‌ای شخصی دارد و باید آن‌را تحقق بخشد و در این راه به حرف‌ها و طعن‌های دیگران هیچ توجه نکند؛[2] چراکه هرکس شیوۀ خود را دارد.[3] در تصویری که او از انسان‌ها ارائه می‌دهد، انسان‌ها ذاتی مشترک ندارند و نمی‌توانند رؤیاها و آرمان‌هایی مشترک داشته باشند.
بررسی و نقد:
1. هرکس با دیگران متفاوت است ؟!
- شکی نیست انسان‌ها در موقعیت و برخورداری از امکانات، متفاوت‌اند. اما همۀ این‌ها تفاوت در عوارض است. بی‌شک همۀ انسان‌ها از ابزار شناخت برخوردارند؛ عاقل هستند؛ وجدان خویش را می‌یابند و فطرتی یک‌سان دارند. شاید انسان‌ها در میزان هوشیاری فطری و سود جستن از ابزار خویش تفاوت داشته باشند، اما در اصل خویش مشترک‌اند. همه در دل به پرستش مایل‌اند؛ زیبایی را دوست دارند؛ از خوبی خوششان می‌آید و از بدی بیزارند.
- پذیرفتنی است که میزان استعدادهای انسان‌ها متفاوت باشد، اما همه یک راه داشته باشند و مهم این باشد که هر کس به‌اندازۀ وسع خویش به پیمودن مسیر مکلف باشد. این نکته در قرآن بارها تکرار شده است؛ «لاَ يُكَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا.[بقره/286] خداوند هيچ كس را جز به اندازه توانش تكليف نمى‏‌كند.»
2. انسان‌ها متفاوت‌اند؛ شاید به این دلیل که هرکس رؤیایی متفاوت دارد ؟
- بله، اگر معیار تفاوت انسان‌ها هواپرستی باشد، آنان بی‌نهایت گونه‌اند. البته در همین هواپرستی نیز تنها مصادیق راه متفاوت است و انسان‌ها در نوع امیالشان مشترک‌اند. تفاوت واقعی انسان‌ها در این است که برخی به ارادۀ خود با امیالشان مشترک‌اند. تفاوت واقعی انسان‌ها در این است که برخی به ارادۀ خود با امیال خویش به جست‌وجوی خدا می‌روند و برخی با قدرت همان اراده، ارضای امیال خویش را در زمین جست‌وجو می‌کنند.
- معیار تفاوت انسان‌ها ذاتیات آن‌هاست. ذات و گوهر همۀ انسان‌ها یک‌سان سرشته شده است. وجود امیال یک‌سانی چون پرستش، زیبایی دوستی، خیرخواهی و فطرت یک‌سان، نشان از این دارد که انسان‌ها در ذات یک‌سان‌اند. البته در عوارض متفاوت‌اند. برخی از این عوارض غیراکتسابی است؛ مثل رنگ پوست و ملیت؛ و برخی از این عوارض به اکتساب قوۀ اراده انسان‌ها تفاوت یافته است؛ مثل ایمان و برخورداری از زندگی معنوی.

پی‌نوشت:
[1]. پائولو کوئلیو، چون رود جاری باش، ترجمه آرش حجازی، کارون، تهران، 1386، ص 170.
[2]. همان، ص 96.
[3]. بریدا، ترجمه آرش حجازی و بهرام جعفری، کارون، تهران، 1383، ص 53.
برای اطلاع بیشتر مراجعه کنید به: شریعت رؤیا، حامد حسینیان، نشر موسسه امام خمینی (رحمه‌الله)، 1393، ص158.