پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در روایات رسیده از ائمه معصومین (علیهم السلام) نشانه‌های فراوانی برای کمال بیان شده که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود. درواقع می‌توان این نشانه‌ها را همان راه‌های وصول و نائل شده یک انسان به کمال و تعالی دانست.
- محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام)
در روایات فراوانی، محبت و دوستی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) از نشانه‌های کمال، معرفی شده است. زَمَخشری در تفسیر کشّاف در ذیل آیه شریفه: «قُل لا اَسألُکُم عَلیهِ اَجراً اِلاَّ المَوَدَّةِ فِی القُربَی» می‌نویسد: وقتی این آیه نازل شد، مردم، از پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) پرسیدند: «این قُربی که مودتشان واجب است، چه کسانی هستند؟» پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) فرمودند: «علی و فاطمه و ابنا هما؛ یعنی قربی، علی و فاطمه و دو پسرش، حسن و حسین هستند.»[1]
وی در ضمن همین حدیث، حدیث دیگری نقل می‌کند که در قسمتی از آن چنین آمده است: «اَلا وَمَن مَاتَ عَلی حُبِّ آلِ مُحمَّد مَاتَ مومِناً مُستَکمَلُ الاِیمان...؛ آگاه باشید! کسی که در راه دوستی آل محمد (صلی‌الله علیه و آله) بمیرد، مؤمن و با ایمان کامل، از دنیا رفته است.»[2]
- پیروی از حق
شناخت حق و اهل آن و پیروی کردن از آن‌ها از دیگر نشانه‌های انسان کامل و رشد یافته است. امام حسین (علیه‌السلام) فرموده است: «لا یَکمِلُ العَقلُ اِلاّ بِاتِّباعِ الحَقآ؛ عقل انسان، کامل نمی‌شود مگر از حق.»[3]
- داشتن معرفت شایسته، اطاعت نیکو و صبر زیبا برای خدا
در برخی از روایات، داشتن عناصری سه‌گانه، عامل کمال عقل دانسته شده است؛ پیامبر گرامی اسلام در روایتی با تبیین این عناصر فرمودند: «قَسِّمِ العَقلُ عَلی ثَلاثَةِ اَجزاء فَمَن کانَت فِیهِ کَمُلَ عَقلُه، وَمَن لَم تَکُن فِیهِ فَلا عَقلَ لَه: حُسنُ المَعرِفَةِ بِاللهِ عَزَّوجَل، وَحُسنُ الطَّاعَةِ لَهُ، وَحُسنُ الصَّبرِ عَلی أَمرِهِ؛ عقل بر سه جزء، تقسیم شده است؛ اگر همه آن سه جزء در کسی باشد، عقلش، کامل شده است و اگر نباشد، عقل ندارد؛ اولاً: خدا را خوب بشناسد؛ دوماً: خدا را به شایستگی اطاعت کند؛ سوماً: بر انجام امر خدا صبر شایسته داشته باشد.»[4]
- تواضع، یقین خوب و سکوت به‌موقع
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «کَمالُ العَقلِ فِی ثَلاثِ: التَّواضُعِ لِلَّهِ وَحُسنُ الیَقین وَالصَّمتُ اِلاّ مِن خَیرٍ؛ کمال عقل در سه چیز است: تواضع برای خدا، حسن یقین و سکوت اختیار کردن، مگر اینکه انسان سخن خیری بگوید.»[5]
- خوف از خدا
پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) فرمودند: «اَکمَلُ النَّاس عَقلاً اَخَوفَهُم لِلَّهِ وَاَطوعَهُم لَه؛ کامل‌ترین مردم ازنظر عقل، کسی است که از همه بیشتر از خدا بترسد و از همه بیشتر از خدا اطاعت کند.»[6]
- کنترل خشم و شادمانی و گذشت
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «ثَلاثُ مَن کُن فِیهِ اِستَکمَلَ الاِیمانَ، مَن اِذا غَضَبَ لَم یُخرِجهُ غَضَبَهُ مِنَ الحَقِّ وَاِذا رَضِیَ لَم یُخرِجهُ رِضاهُ اِلی الباطِلِ وَمَن اِذا قَدَرَ عَفا؛ سه چیز است که اگر در کسی باشد، ایمانش، کامل است: کسی که اگر، خشمگین شد، خشم و غضب او را از حق، دور نسازد؛ کسی که وقتی شادمان و راضی شد رضایت و خوشحالی، او را به‌سوی باطل نکشاند؛ و کسی که در زمان داشتن قدرت، از دیگران درگذرد.»[7]
- ترک جدال
در روایتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) ترک جدال، نشانه کمال ایمان، شمرده‌شده است: «لا یَستَکمِلُ عَبدٍ حَقیقَةَ الاِیمانِ حَتَّی یَدَعَ المَرءُ وَ اِن کَانَ مُحِقّاً؛ ایمان بنده‌ای کامل نمی‌شود مگر آنکه جدال را ترک کند، هرچند حق با او باشد.»[8]

پی‌نوشت:

[1]. زمخشری، جار الله محمود، الکشّاف، ج 3، نشر شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، ص 467.
[2]. همان.
[3]. علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد 22، نشر موسسه الوفاء، ص 317.
[4]. همان، جلد 1، ص 106.
[5]. همان، ص 131.
[6]. همان، جلد 2، ص 138.
[7]. همان، جلد 75، ص 238.
[8]. همان، جلد 2، ص 138.
برگرفته از کتاب سایبان خود ساخته عرفان مدرن، نوشته اسماعیل عبد اللهی، نشر پژوهشکده باقرالعلوم.