پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی از علما و مورخین معاویه را اهل تفقه دانسته و مجموع روایات او از پیامبر (صلی الله علیه و آله) را ۱۶۳ روایت می‌دانند. هم‌چنین او را از گروه مفتیان و علمای صحابه به شمار می‌آورند. اما با تحقیق در کتب روایی و حدیثی خلاف این مطلب ثابت می‌شود؛
اولاً: به اعتراف اهل‌فن مجموع روایات مورد اتفاق بخاری و مسلم از معاویه ۴ روایت است و روایات بخاری ۸ عدد و روایات مسلم ۹ روایت می‌باشد، یعنی مجموع روایات مورد اتفاق و انفراد صحیحین ۱۳ روایت می‌باشد.[1]
مجموع روایاتی را که احمد ‌بن حنبل از معاویه و یا درباره او نقل می‌کند، با حذف مکررات به ۱۹ عدد نمی‌رسد و تمامی احادیثی را که صحاح شش‌گانه از او در احکام آورده‌اند به ۳۰ عدد نمی‌رسد، از احمد نقل شده درباره معاویه که می‌گوید: «کان قليل ‌الحديث[2] یعنی او کم روایت بود.»
پس سخن سیوطی شافعی که مجموع روایات معاویه را ۱۶۳ عدد می‌داند، یا باید حمل بر تکرار شود یا بر روایاتی که درباره او آمده، نه اینکه معاویه ۱۶۳ روایت را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرده باشد.
ثانیاً: آیا با نقل ۱۳ یا ۳۰ روایت در فقه کسی می‌تواند فقیه و مفتی باشد؟ ذهبی (حنبلی یا شافعی) می‌گوید: «زکریا بن یحیی از احمد بن حنبل پرسید: راوی باید چند حدیث نقل کرده باشد تا بتواند مفتی باشد، آیا صد هزار حدیث کفایت می‌کند؟ احمد گفت: خیر، گفتم: پانصد هزار حدیث کفایت می‌کند؟ گفت: امیدوارم».[3]
شکی نیست افرادی مانند معاویه؛ که فقط چند حدیث در فقه دارد، را نمی‌توان فقیه خواند.
ثالثاً: این ضعف و فقر معاویه در حدیث، او را در اظهار نظر و فتوی در احکام شرع به اشتباهات فاحش انداخت، بخشی از آنها به شرح زیر است:
* فتوا به جواز جمع بین‌الأختین،[4]ازدواج با دو خواهر.
* فتوا به تساوی دیه ذمی با مسلمان.[5]
* فتوا به ترک تکبیر پس از رکوع.[6]
* فتوا به ترک تلبیه.[7]
* تقدیم خطبه عیدین.[8]
* فتوا به حلال بودن ربا.[9]
* فتوا به اتمام نماز در سفر.[10]
* فتوا به اذان در نماز عیدین.[11]
* اقامه نماز جمعه در روز چهارشنبه.[12]
رابعاً: برخی به حدیثی استدلال می‌کنند که اشکال سندی دارد. مثلاً به حدیث ابن‌عباس از پیامبر(صلی الله علیه و آله) که درباره معاویه فرمود: «دعه إنّه فقيه[13] معاویه را رها کن که او فقیه است». این حدیث مرسل است،  و حدیث مرسل حدیثی است که دچار ارسال و حذف اسناد باشد، اعم از این که همه راویان یا شماری از آنان حذف شده باشند.[14] لذا در این حدیث، ابن‌عساکر دمشقی شافعی (که متوفای۵۷۱ هـ ق می باشد) نمی‌تواند بلاواسطه از سعید بن مریم (که متوفای۲۲۴ هـ ق است) حدیث نقل کند.

پی‌نوشت:

[1]. سیر أعلام النبلاء، ذهبي، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان، مؤسسة الرسالة، بيروت‏‏، چاپ نهم، 1401: ج۳، ص۱۶۲.
[2]. مسند أحمد بن حنبل، دارصادر، بيروت: ج۴، ص۹۸.
[3]. سیر أعلام النبلاء، ذهبي، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان، مؤسسة الرسالة، بيروت‏‏، چاپ نهم، 1401: ج۱۱، ص۲۳۲ و ج۱۳، ص۶۹.
[4]. الدر المنثور، سيوطي، دارالمعرفة للطباعة و النشر، بيروت، بی تا: ج۲، ص۱۳۷.
[5]. البدایة و النهایة، ابن كثير، ابوالفداء اسماعیل بن کثیر، چاپ اول، دارإحياء التراث العربي، بيروت، 1408: ج۸، ص۱۳۹.
[6]. الأم، شافعي ، دارالفكر للطباعة و النشر و التوزيع‏، بیروت، 1403: ج۱، ص۹۳.
[7]. سنن نسایی‏، نسائي، دارالفكر، بيروت، 1348: ج۵، ص۲۵۳.
[8]. الموطأ، إمام مالك، دارإحياء التراث العربي، بيروت، 1406: ج۱، ص۳۲۴ و ج۲، ص۵۹.
[9]. همان.
[10]. مسند أحمد بن حنبل، دارصادر، بيروت: ج۵، ص۵۸، حدیث۱۶۴۱۵.
[11]. الأم، شافعي ، دارالفكر للطباعة و النشر و التوزيع‏، بیروت، 1403: ج۱، ص۲۰۸.
[12]. مروج الذهب، مسعودي، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، بيروت، 1411: ج۲ ص۷۲.
[13]. البدایة و النهایة، ابن كثير، ابوالفداء اسماعیل بن کثیر، چاپ اول، دارإحياء التراث العربي، بيروت، 1408: ج۸، ص۱۳۱و إرشاد الساری، حافظ قسطلاني، دارالتراث العربي، بيروت، بی‌تا: ج۸، ص۲۴۳ حدیث۳۷۶۵، باب ذکر معاویة.
[14]. نهایة الدرایة، سید حسن صدر عاملی کاظمی،(1354ق)،تحقیق شیخ ماجد الغرباوی، قم: مشعر. ص189.