پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ موضوع «با دست بسته نماز خواندن» در فقه اهل‌سنت با تعابیری همچون: «قبض الیدین»، «تکتّف» و یا «تکفیر» آمده،[1] و در مقابل آن از تعابیری همچون: «ارسال الیدین»، «ارخاء الیدین»، «اسدال الیدین» و یا «اسبال الیدین» (با دست باز نماز خواندن) آمده است.

با برسی روایات و نظر علما در این مبحث سعی می‌کنیم چگونگی ورود این رویه در دین را مشخص سازیم تا این‌که ببینیم ورود آن به دین، دارای مبنای شرعی بوده و یا نه؟ شیعه با استناد به روایات فراوانی که از اهل‌بیت در حرمت این رویه (تکتّف) در اختیار دارد، به اجماع رسیده به طوری که هیچ‌یک از علمای شیعه در آن اختلاف نکرده و این مسئله به صورت اجماعی در میان شیعه مطرح است و فتوای خلاف، در آن وجود ندارد. چنان‌که می‌خوانیم: «محمد بن مسلم گوید: به یکی از آن دو -امام باقر یا امام صادق (علیهما السلام)- عرض کردم: شخصی در نماز، دست راست را روی دست چپ می‌گذارد، حضرت فرمود: این کار «تکفیر» است، آن را انجام نده».[2] و یا در روایت حسنه‌ای که زراره از امام باقر (علیهم السلام ) آورده است: «در نماز "تکفیر" نکن که این کار مجوس است».[3]

ممکن است این تعبیر امام اشاره به مطلبی در رابطه با رسم مجوس باشد که در برابر پادشاهان خود، تکفیر انجام می‌دادند و عمر بن خطاب آن را به عنوان ارمغانی از مجوس وارد دین اسلام نموده است: «حکایت شده، هنگامی که اسیران عجم را نزد عمر آوردند، آن‌ها دست بسته در برابر او ایستادند و چون از سبب کارشان پرسید، گفتند: ما این کار را برای خضوع و تواضع نزد پادشاهان خود انجام می‌دهیم؛ عمر نیز این کار را به هنگام ایستادن در برابر خداوند در نماز، نیکو شمرد، اما از قبح تشبّه به مجوس در دین، غفلت ورزید».[4] دلیل دیگر در تایید شباهت به مجوس در «تکفیر»، مطلبی است که در کتاب «آینه آیین مزدیسنی» درباره نحوه عبادت مجوس آمده است: «طریقه عبادت و نماز نزد آن‌ها (مجوس یا زرتشت) ایستادن در مقابل خداوند و قرار دادن دست عبودیت بر سینه است و این چنین خداوند را پرستش می‌کنند».[5]

حال این مسئله (تکفیر یا تکتّف) را از نظر علمای اهل سنت مورد برسی قرار می‌دهیم: هیچ‌کدام از مذاهب چهارگانه اهل‌سنت، «تکتّف» را واجب نمی‌دانند؛ بلکه همان‌طور که در کتاب «الفقه علی المذاهب الاربعه» آمده، این عمل نزد سه مذهب حنفی، حنبلی و شافعی مستحب است: «قرار دادن دست راست بر روی دست چپ زیر ناف یا بالای آن نزد سه تن از ائمه مذاهب چهارگانه، سنّت است».[6] و همین عمل نزد مذهب مالکیه مکروه می‌باشد: «این کار (تکتّف) در نماز واجب را مکروه می‌دانم، امّا در نمازهای مستحبی اگر قیام طولانی گردد، این کار جایز است».[7]

در بعضی از متون اهل‌سنت و مورد قبول وهابیت، تکفیر یا تکتّف (دست بسته نماز خواندن) از بدعت‌ها و اضافات به دین دانسته شده، چنان‌که در این متن آمده است: «ثابت شده که مردم امر می‌شدند به تکتّف، ولی بر اساس حدیث ابوحمید گروهی معتقدند این زیاده (تکتّف) در نماز وجود داشته است؛ گروهی دیگر معتقدند باید به روایاتی که در آن، تکتّف وجود ندارد و تعداد آن‌ها نیز بیشتر است، عمل کرد؛ از سوی دیگر «دست بسته بودن» مناسبتی با افعال نماز نداشته و نهایتا از باب کمک گرفتن در نماز است؛ به همین رو، امام مالک آن را در نماز واجب اجازه نداده و فقط در نماز مستحب، جایز شمرده است».[8]

پی‌نوشت:

[1]. «تکفیر» قرار دادن دست‌ها روی سینه و مقداری خم شدن از روی خشوع و درماندگی است. ابو السعادات المبارک الاصیر الجزری، النهایه فی غریب الحدیث، المکتبه العلمیه، بیروت1399ه، تحقیق: طاهر احمد الزاوی، محمود الطناحی، ج 4، ص 100
[2]. شیخ الحر العاملی، وسائل الشیعه، باب عدم جواز التکفیر، مهر، قم 1414 هجری، طبع و تحقیق: موسسه آل البیت، ج 7، ص 265 ح 1
[3]. الشیخ الکلینی، الکافی، باب القیام و القعود فی الصلاه، دار الکتب الاسلامیه، تهران: 1367، الطبعه الثالثه، تحقیق: علی اکبر الغفاری، ج 2، ص227، ح 9
[4]. جواهر الکلام، دار الکتب الاسلامیه، تهران: 1365، الطبعه الثانیه، تحقیق: الشیخ عباس القوچانی، ج 11، ص 19
[5]. کیخسرو شاهرخ، آینه آیین مزدیسنی، چاپ دوم، ص20
[6]. عبدالرحمن جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، کتاب الصلاه، باب وضع الید الیمنی علی الیسری فی الصلاه، المکتبه الشامله، الاصدار الاول، ج1، ص251
[7]. مالک بن یونس، المدونه الکبری، دار صادر، بیروت، ج 1، ص 74
[8]. ابو الولید محمد بن احمد بن محمد بن رشد القرطبی، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، دار الفکر، بیروت، ج 1، ص 99