پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بر خلاف اعتقاد وهابیون که می‌گویند مرده صدای انسان را نمی‌شنود و هر گونه توسل به مرده شرک است، در این نوشتار با استفاده از چند نکته با کمک آیات و اقوال علمای اهل سنت و وهابیون ثابت می‌کنیم که مردگان با اذن خدا صدای انسان‌ها را می‌شنوند و قادر به پاسخگویی می‌باشند.

از مجمع دائمی افتاء عربستان سؤال شده که در کتاب فتاوای امام سیوطی آمده است که مرده صدای مردم، مدح و ثنای مردم درباره مردگان و گفتار بازماندگان را درباره مرده‌ها، می‌شنود و هم‌چنین، مرده کسانی را که او را زیارت می‌کنند، می‌شناسد و این‌که مردگان به زیارت همدیگر می‌روند. آیا این مطالب درست است؟ جوابی که گروه افتاء داده‌اند: «اصل این است که مردگان صدای زندگان را نمی‌شنوند مگر در جایی که دلیل خاص وارد شده باشد. دلیل ما بر نشنیدن مردگان، این آیه است که رسول خدا (صلی الله علیه و سلم) را مخاطب قرار داده و می‌فرماید: «تو نمی‌توانی مردگان را بشنوانی»، و نیز در قرآن آمده است که: «إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‏ [نمل/۸۰] تو نمی‌توانی مردگان در قبر‌ها را شنوا سازی».[۱]

البته اگر چه در این فتوا نحوه استدلال به این آیه که «تو نمی‌توانی مردگان را بشنوانی»، برای نفی شنیدن اموات مشکل دارد اما باید گفت که در همین فتوا آمده است که: «مگر در جایی که دلیل خاص وارد شده باشد که مردگان می‌‎شنوند...» و ما به کمک این جمله اخیر ثابت می‌کنیم که مرده صدای انسان را می‌شنود.

اما وهابیونی که به این آیه برای نفی شنیدن اموات استدلال می‌کنند، باید توجه کنند که طبق تفاسیر اهل سنت، مراد عدم قدرت زندگان بر شنوا ساختن مردگان به صورت استقلالی است، و نه با واسطه قدرت خدا.(مردگان مستقلا و بدون واسطه خدا نمی‌توانند صدای افراد زنده را بشنوند پس اگر قدرت خدا باشد، مردگان می‌توانند صدای زندگان را بشنوند) آلوسی و دیگر علمای اهل سنت می‌نویسند: «عبارت "تو نمى‏‌توانى مردگان را شنوا سازى"، اصرارکنندگان بر کفر را به مردگان تمثیل می‌کند و این به معنی مبالغه در نا‌امیدی حضرت از ایمان آوردن آن کفار است و حرف باء (در بمسمع) زائده است برای تأکید یعنی تو نمى‏‌توانى مردگان را شنوا سازى و مراد از نفی سماع، نفی عادی و استقلالی آن است».[۲]

طبق آیات و روایات، مردگان علاوه بر شنیدن، ‌ پاسخ زندگان را نیز می‌دهند.

«وَسْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ. [زخرف/۴۵] از پیامبران ما که پیش از تو فرستاده‌‏ایم بپرس که آیا جز خداى رحمان، خدایان دیگرى را براى پرستش آن‌ها قرار داده بودیم؟» قرطبی و دیگر علما درباره این آیه می‌گویند: «وقال سعید بن جبیر فی قوله تعالى: واسأل من أرسلنا من قبلک من رسلنا قال: لقی الرسل لیلة أسری به وقال الولید بن مسلم فی قوله تعالى: واسأل من أرسلنا من قبلک من رسلنا قال: سألت عن ذلک خلید بن دعلج فحدثنی عن قتادة قال: سألهم لیلة أسری به لقی الأنبیاء ولقی آدم ومالک خازن النار. قلت: هذا هو الصحیح فی تفسیر هذه الآیة [۳]. سعید بن جبیر در مورد این آیه که "از پیامبران ما که پیش از تو فرستاده‌‏ایم بپرس"، می‌گوید: پیامبر شب معراج با پیامبران ملاقات کرد و ولید بن مسلم درمورد این آیه می‌گوید: از خلید بن دعلج درمورد این آیه پرسیدم، پس از قتاده برای من چنین نقل کرد: که شب معراج پیامبر با انبیاء ملاقات کرد، با حضرت آدم و مالک خازن آتش ملاقات کرد. نظر من این است که تفسیر صحیح این آیه همین است که ما ذکر کردیم.» پس در آیه خداوند به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دستور می‌دهد که از پیامبران گذشته سؤال کن، پس اگر کسی بگوید پیامبرانی از این دنیا که رفتند دیگر صدای ما را نمی‌شنوند باید ملتزم به این باشند که خداوند متعال دستور به یک کار بیهوده‌ای داده است، در حالی که خدا منزه است از انجام کار بیهوده.

آیات و روایاتی در کتب اهل سنت موجود است که: «شهدا در قبر صدای انسان را می‌شنوند به سلام شخص جواب می‌دهند».

 «قال العطاف وحدثتنی خالتی أن‌ها زارت قبور الشهداء قالت ولیس معی إلا غلامان یحفظان علی الدابة فسلمت علیهم فسمعت رد السلام وقالوا والله إنا نعرفکم کما یعرف بعضنا بعضا قالت فاقشعررت وقلت یا غلام أدننی بغلتی فرکبت.[۴] عاطف می‌گوید خاله‌ام به من گفت که روزی به زیارت قبر شهدای احد رفتم و فقط دو غلامی که مرکب من را محافظت می‌کردند همراه من بودند، پس بر قبر شهدا سلام کردم و جواب سلامشان را شنیدم و گفتند که ما شما را می‌شناسیم همانگونه که همدیگر را می‌شناسیم، گفت: پس مدهوش شدم و گفتم غلام قاطر من را بیار، پس سوار شدم.»

طبق آیه خداوند، رسول خدا و ‌بعضی از مومنان مرده اعمال زندگان را می‌بینند: «وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. [توبه/۱۰۵] بگو: عمل کنید، که خدا و پیامبرش و مؤمنان اعمال شما را خواهند دید و شما به نزد داناى نهان و آشکارا بازگردانده مى‌‏شوید و او از اعمالتان آگاه‌تان خواهد کرد.». طبق این آیه، پیامبر و مؤمنین اعمال ما را می‌بینند واین نشان می‌دهد که پیامبر بعد از رحلتش حیات دارد که می‌تواند اعمال را ببیند.

در روایات اهل سنت درباره این آیه می‌خوانیم که: «عن عبدالله بن مسعود عن النبی صلى الله علیه وسلم قال إن لله ملائکة سیاحین یبلغون عن أمتی السلام قال وقال رسول الله صلى الله علیه وسلم حیاتی خیر لکم تحدثون وتحدث لکم ووفاتی خیر لکم تعرض علی أعمالکم فما رأیت من خیر حمدت الله علیه وما رأیت من شر استغفرت الله لکم. رواه البزار ورجاله رجال الصحیح. [۵] به نقل از عبدالله بن مسعود به نقل از نبی مکرم اسلام صلى الله علیه وسلم که فرمودند: خداوند فرشته‌هائی دارد که سلام امت من را به من می‌رسانند و نیز فرمودند: زنده بودن من برای شما سود دارد با من حرف می‌زنید من هم با شما حرف می‌زنم و وفاتم نیز برای شما سود دارد. کردار شما بر من عرضه می‌شود پس هر وقت کار خیری از شما ببینم خدا را شکر می‌کنم و هر وقت کار شر از شما دیدم برای شما استغفار می‌کنم. بزار این را روایت کرده و راویان روایت همه راویان صحیح بخاری هستند. (پس روایت صحیح است).» احمد بن حنبل می‌گوید: «حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی أبی ثنا عبد الرَّزَّاقِ ثنا سُفْیَانُ عَمَّنْ سمع أَنَسَ بن مَالِکٍ یقول قال النبی صلى الله علیه وسلم ان أَعْمَالَکُمْ تُعْرَضُ على أَقَارِبِکُمْ وَعَشَائِرِکُمْ مِنَ الأَمْوَاتِ فان کان خَیْراً اسْتَبْشَرُوا بِهِ وان کان غیر ذلک قالوا اللهم لاَ تُمِتْهُمْ حتى تَهْدِیَهُمْ کما هَدَیْتَنَا.[۶] پیامبر (صلى الله علیه و سلم) فرمودند: اعمال شما بر نزدیکانتان که از دنیا رفتند عرضه می‌شود، اگر اعمال شما خیر باشد خوشحال می‌شوند، واگر اعمالتان خیر نبود، می‌گویند خدایا آن‌ها را نمیران تا اینکه هدایتشان کنی همانگونه که ما را هدایت کردی.»

ابن تیمیه درباره شنیدن مردگان می‌گوید: «فان المیت یسمع النداء کما ثبت فى الصحیح عن النبى صلى الله علیه وسلم أنه قال (انه لیسمع قرع نعالهم، وأنه قال (ما أنتم بأسمع لما أقول منهم) وأنه أمرنا بالسلام على الموتى فقال: ما من رجل یمر بقبر الرجل کان یعرفه فى الدنیا فیسلم علیه الا رد الله روحه حتى یرد علیه السلام (والله أعلم).[۷] پس مرده صدا را می‌شنود همانگونه که در روایت صحیح از پیامبر صلى الله علیه و سلم: مرده صدای نعلین تشییع کنندگان را می‌شنود». ابن تیمیه می‌گوید که این روایت از پیامبر ثابت و صحیح است.[۸]

روایات درباره حبیب نجار می‌گویند که او زنده است و روزی می‌خورد: «ذلک حدثنا بن حمید قال ثنا سلمة قال ثنی بن إسحاق عن بعض أصحابه أن عبد الله بن مسعود کان یقول قال الله له ادخل الجنة فدخل‌ها حیا یرزق فی‌ها قد أذهب الله عنه سقم الدنیا وحزن‌ها ونصب‌ها فلما أفضى إلى رحمة الله وجنته وکرامته قال یا لیت قومی یعلمون بما غفر ربی وجعلنی من المکرمین.[۹] ابن مسعود می‌گوید: خداوند به حبیب نجار فرمود: وارد بهشت شوید؛ پس او وارد بهشت شد در حالی زنده است و به او روزی داده می‌شود، خداوند بیماری دنیوی و حزن را از وی برداشته است. هنگامی‌که خداوند او را به سوی رحمت خودش بر و در بهشت و رحمتش جای داد گفت:‌ ای کاش قوم من می‌دانستند که خداوند مرا بخشیده و از جمله بندگان گرامی داشته خود قرار داده است.» احمد بن حنبل می‌گوید: «حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی أبی ثنا عبد اللَّهِ بن یَزِیدَ ثنا حَیْوَةُ ثنا أبو صَخْرٍ أَنَّ یَزِیدَ بن عبد اللَّهِ بن قُسَیْطٍ أخبره عن أبی هُرَیْرَةَ عن رسول اللَّهِ صلى الله علیه وسلم قال ما من أَحَدٍ یُسَلِّمُ علی الا رَدَّ الله عزوجل إلی روحی حتى أَرُدَّ علیه السَّلاَمَ.[۱۰] پیامبر ص فرمودند: هر کس که به من سلام می‌کند خداوند روح من را برمی‌گرداند تا جواب سلامش را بدهم.»

نتیجه: شنیدن اموات امری است که در روایات و آیات بیان شده است و کسی نمی‌تواند منکر این روایات و آیات شود.

پی‌نوشت:

 [۱]. عبد الله بن باز، فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء، جمع أحمد بن عبد الرزاق الدویش، ج ۹، ص۷۸. الفتوى رقم ۹۲۱۶.
 [۲]. الآلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، ج ۲۲، ص ۱۸۶. ناشر، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
 [۳]. القرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۹۴، ص۹۵. ناشر، دار الشعب، القاهرة
 [۴]. البیهقی، دلائل النبوة، ج۳، ص۳۰۷، ص۳۰۸، ص۳۰۹. ناشر، دار الکتب العلمیة، بیروت، الطبعة: الأولى
 [۵]. الهیثمی، (متوفاى ۸۰۷ هـ)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج۹، ص۲۴. ناشر، دار الریان للتراث،‏ دار الکتاب العربی، القاهرة، بیروت، ۱۴۰۷هـ.
 [۶]. أحمد بن حنبل (متوفاى۲۴۱هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج۳، ص۱۶۴ ح۱۲۷۰۶. ناشر، مؤسسة قرطبة مصر.
 [۷]. ابن تیمیه (متوفاى ۷۲۸ هـ)، کتب ورسائل وفتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة، ج۲۴، ص۲۹۷. تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، ناشر، مکتبة ابن تیمیة، الطبعة الثانیة.
 [۸]. ابن تیمیه، کتب ورسائل وفتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة، ج۲۴، ص۱۷۳. تحقیق، عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، ناشر، مکتبة ابن تیمیة، الطبعة الثانیة.
 [۹]. الطبری (متوفاى۳۱۰)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، ج۲۲، ص۱۶۱. ناشر، دار الفکر، بیروت، ۱۴۰۵هـ.ق.
 [۱۰]. أحمد بن حنبل (متوفاى۲۴۱هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج۲، ص۵۲۷، حدیث۱۰۸۲۷. ناشر، مؤسسة قرطبة مصر.