پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شکی نیست که عزاداری همانند بسیاری از امور دیگر، دارای حدّ و مرزهایی است که همگان باید ملزم به رعایت آن باشند؛ زیرا در غیر این صورت، ضررهای جبران‌ناپذیری را به دنبال خواهد داشت، از این رو، وظیفه عالمان دین است که حدّ و مرز آن را بیان کنند. در این نوشتار با ذکر چند نکته به بررسی احکام قمه زنی با استناد به آیات و روایات می‌پردازیم.

از مزایای دین اسلام، معتدل بودن آن است.[بقره 143] همچنین اسلام با عواطف و احساسات مبارزه نکرده است، بلکه آن را به عنوان بخشی از وجود انسان پذیرفته است. اصل عزاداری و سوگواری، بخشی از زندگی ما و نیازی از نیازهای عاطفی ماست و نمی‌توان آن را ندیده گرفت، اما سخن در اعتدال آن است. خداوند متعال، بارها در قرآن انسان را به صبر و شکیبایی دعوت می‌کند و از او می‌خواهد تا تحمل خود را از دست ندهد. در قرآن می‌خوانیم: «وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَ‌اتِ ۗ وَبَشِّرِ‌ الصَّابِرِ‌ينَ.[بقره/ 155] قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم و بشارت ده به استقامت‌کنندگان». با در نظر گرفتن  آیات و روایات، به این نتیجه خواهیم رسید که راه اسلام در گرفتاری‌ها و مصیبت‌ها صبر و مقاومت است، نه جزع و فزع و بی تابی کردن. در روایات می‌خوانیم که: «کسی که لطمه به صورت زند و یا گریبان چاک کند، یا (به هنگام مصیبت) سخنانی همانند مردم جاهلیت بر زبان راند، از ما نیست».[1]

قمه زنان روایاتی درباره جواز این عمل در بحار الانوار استناد کرده و می‌گویند: «اگر قمه زنی و سر شکافتن در عاشورا و عزای سید الشهداء جایز نیست پس چرا حضرت زینب سرش را به چوب محمل کوفت و سر و صورت خود را آغشته به خون کرد؟»[2]

پاسخ: به این حدیث در کتاب بحار الانوار اشاره شده است، ولی علامه مجلسی در ابتدای این حدیث می‌فرماید: «در بعضی از کتب این روایت مرسل و بدون سند آمده است که حضرت زینت سر خود را به محمل زد».[3] همچنین روایت زدن سر به محمل با سفارش امام حسین (علیه السلام) به زینب کبری منافات دارد، چرا که امام حسین (علیه السلام) در شب عاشورا این چنین به حضرت زینب سفارش می‌کند که: «خواهرم، من تو را سوگند می‌دهم. به این سوگند رفتار کن. چون کشته شدم برایم گریبان چاک مزن، چهره مخراش و برای خود وای و هلاکت مخواه!»[4] وقتی امام حسین به خواهرش این چنین امر می‌کند، به طریق اولی از زدن سر به محمل نهی کرده است. چطور ممکن است حضرت زینب که الگوی صبر است بر خلاف دستور امام حسین رفتار کرده باشد؟

از دیگر روایاتی که قمه زنان به آن بر جواز قمه زدن استدلال می‌کنند این است که امام زمان (علیه آلاف التحیة و السلام) در فرازی از ناحیه مقدسه فرموده است که: «من صبح و عصر بر تو ندبه می‌کنم و به جای اشک‌ها بر تو خون می‌گریم». بعضی‌ها خواسته‌اند تا از این عبارت جواز قمه‌زنی و خونریزی را استفاده کرده و بگویند چون امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) حاضر است برای جد بزرگوارش خون گریه کند، پس ما نیز می‌توانیم قمه‌زنی و خونریزی کنیم!

پاسخ: هر شخص غیر مغرضی با شنیدن این جملات متوجه می‌شود که خون گریه کردن امری است که عرفاً محال بوده و عملی نیست، پس اگر معنای کلام را آن گونه که قمه‌زنان معنی می‌کنند تصور کنیم، لازم می‌آید که نعوذبالله امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در این کلمات دروغ گفته باشند، این گونه استعمالات ادبی که برای بیان شدت احساسات فرد به کار می‌رود در کلام فصحاء به وفور یافت می‌شود و نباید آن را در غیر محل آن، معنی کرد.

در پایان نگاهی به کلام علمای شیعه درباره عدم جواز قمه زدن؛ امام خمینی فرمودند: «در شرایط و اوضاع کنونی از قمه زدن خودداری شود».[5] آیت الله مکارم شیرازی در پاسخ به استفتائی درباره قمه زدن فرمودند که: «عزاداری نباید باعث آسیب به بدن شود».[6] آیت الله خامنه‌ای فرمودند: «قمه زنی علاوه بر اینکه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‌شود و سابقه‌ای در عصر ائمه (علیهم‌السلام) و زمان‌های بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شکل خاص یا عام از معصوم (علیه‌السلام) در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب می‌شود بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست».[7] پس قمه زنی امری است بر خلاف دستور دین و عقل و باعث وهن و خشن جلوه دادن مذهب شیعه است.

منابع:

[1]. علامه مجلسی، بحار الأنوار (چاپ بیروت)، ج79، ص: 94
[2]. بحار الانوار، ج45، ص: 115 ناشر: موسسة الوفاء مکان چاپ: بیروت سال چاپ: 1404 ق
[3]. همان
[4]. محمد امین‌پور امینی، با کاروان حسینی ج 4 ص 141
[5]. امام خمینی، استفتاءات، ج3، ص: 583
[6]. آیت الله مکارم، احکام عزاداری، ناشر: امام علی بن ابی طالب علیه السلام، مکان چاپ: قم، سال چاپ: 1390 ه. ش
[7]. استفتاءات مقام معظم رهبری، سؤال 1461، کلیک کنید.