پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب ـ در روایات اهل‌بیت ( علیهم السّلام ) سخن از مصحفی به میان آمده که منسوب به حضرت زهرا ( علیها السّلام ) است؛ برای نمونه « محمد بن مسلم » از امام صادق ( علیه السّلام ) نقل می‌کند: «... فاطمه مصحفی از خود باقی گذاشته که قرآن نیست ».[1]

این گونه روایات در مصادر حدیثی شیعه سبب شد که برخی از مغرضان یا نادانان شیعه را متّهم سازند به این که قرآنی غیر از قرآن متداول در بین مسلمین دارند، زیرا لفظ مصحف مختص به قرآن کریم است و مصحف فاطمه؛ یعنی قرآن فاطمه.

در برخی دیگر از روایات چنین آمده است: « آن مصحف فاطمه مثل قرآن شما و سه برابر آن است ». لذا می‌گویند: شیعه معتقد است که قرآن موجود، قرآن اصلی نیست و مقدار زیادی از آن حذف شده است، در حالی که به مجموع احادیث توجه نکرده‌اند، زیرا خود اهل‌بیت ( علیهم السّلام ) در ذیل روایات « مصحف فاطمه ( علیها السّلام ) » به این نکته تصریح دارند که این مصحف قرآن نیست و حتی مشتمل بر یک آیۀ قرآن هم نمی‌باشد.

به هر تقدیر، با وجود این سوء برداشت‌ها، ناچاریم به طور مختصر حقیقت مطلب را روشن سازیم:

معنای کلمۀ مصحف

مصحف در لغت به معنای مجموعه‌ای است از نوشته‌های یک کاغذ، یا مجموعۀ اوراقی که در یک جلد، جای دهند.

جوهر می‌نویسد: « المصحف: هو الجامع للصحف المکتوبة بین الدفتین ».[2] مصحف عبارت است از چیزی که جمع کنندۀ نامه‌هایی است که بین دو جلد نوشته شده است. در نتیجه لفظ مصحف در لغت عرب شامل مطلق کتاب جلد شده است و اختصاص به قرآن ندارد.

کلمۀ مصحف بعد از نزول قرآن

بی تردید لفظ مصحف بعد از نزول قرآن استعمال زیادی داشته، به طوری که در قرآن مشهور شده است. ولی این بدان معنا نیست که معنای لغوی آن الغا شده، بلکه در معانی دیگری غیر از قرآن نیز استعمال شده است.

لفظ مصحف در قرآن و احادیث

با مراجعه به قرآن کریم پی می‌بریم که لفظ مصحف به معنای قرآن، در آن استعمال نشده است، با آنکه اسامی فراوانی بر آن اطلاق شده که برخی به بیش از پنجاه اسم رسانده‌اند. همچنین با مراجعه به احادیث مشاهده می‌کنیم که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) لفظ مصحف را به عنوان علم بر قرآن اطلاق نکرده است.

در تاریخ آمده است: اولین مرتبه‌ای که این لفظ بر کتاب خداوند اطلاق شد در عصر خلافت ابوبکر بوده است.

سیوطی نقل می‌کند: « لمّا جمع ابوبکر القرآن قال سمّوه، فقال بعضهم: سمّوه انجیلا فکرهوه. و قال بعضهم: سمّوه السفر فکرهوه من یهود. فقال ابن مسعود: رأیت بالحبشة کتابا یدعون المصحف فسمّوه به ».[3] هنگامی که ابوبکر قرآن را جمع‌آوری کرد، دستور داد برای آن نامگذاری کنند: برخی آن را « انجیل » نامیدند، که او راضی نشد. گروهی دیگر او را « سفر » نامیدند که به جهت یهود راضی نشد امّا ابن مسعود گفت: من در حبشه کتابی را دیدم که آن را مصحف می‌نامیدند، اسم قرآن را « مصحف » نامید.

مصحف در لسان تابعین

ابن سیرین نفل می‌کند: « بعد از وفات پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) علی ( علیه السّلام ) قسم یاد کرد ردا بر تن نکند مگر در روز جمعه؛ تا اینکه قرآن را در مصحفی جمع آوری کند ».[4]

همچنین از رفیع بن مهران نقل شده که گفت: « در عهد خلافت ابیبکر، قرآن را در مصحفی جمع نمودند ».[5]

نویسنده مصحف فاطمه کیست؟

از مجموع روایات استفاده می‌شود که کاتب و نویسندۀ مصحف فاطمه ( علیها السّلام )، علی بن ابی طالب ( علیه السّلام ) بوده است.

حماد بن عثمان در مورد مصحف فاطمه ( علیها السّلام ) از امام صادق ( علیه السّلام ) سؤال نمود. حضرت در جواب فرمود: امیرالمؤمنین ( علیه السّلام ) هر چه را می‌شنید می‌نوشت تا آن که تبدیل به مصحفی شد.[6]

ابوعبیده نیز از امام صادق ( علیه السّلام ) نقل می‌کند که فرمود: «... علی ( علیه السّلام ) آن را می‌نوشت و این همان مصحف فاطمه است ».[7]

علی بن ابی همزه از امام صادق ( علیه السّلام ) نقل می‌کند که فرمود: «... نزد ما مصحف فاطمه ( علیها السّلام ) و خط علی ( علیه السّلام ) است ».

املا کننده کیست؟

از برخی روایات استفاده می‌شود که املا کننده خداوند است. ابوبصیر از امام صادق ( علیه السّلام ) نقل می‌کند که فرمود: « همانا نزد ما مصحف فاطمه است و چه چیز آنان را به مصحف فاطمه آگاه کرده است؟... همانا آن مکتوبی است که خداوند آن را املا کرده و به حضرتش وحی نموده است ».[8]

در بعضی از روایات آمده است که املا کننده فرشته بوده است. همچنین از برخی دیگر استفاده می‌شود که املا کننده جبرئیل بوده است. در دسته‌ای از روایات، املا کننده رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) معرفی شده است.

با جمع روایات به این نتیجه می‌رسیم که خداوند آن را از طریق فرشته عام یا خاصش به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ابلاغ می‌کرد و پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به حضرت زهرا ( علیها السّلام ) قرائت می‌‌‌نمود و امیرالمؤمنین ( علیه السّلام ) نیز آن را می‌نوشت. و نیز بخشی از آن مستقیما توسط جبرئیل بر حضرت زهرا ( علیها السّلام ) نازل شده است.

سرّ انتساب این مصحف به حضرت زهرا ( علیها السّلام )، با وجود آن که کتابت به دست حضرت امیرالمؤمنین (علیهم السلام ) بوده، آن است که الهام مطالب مصحف و خطابه‌های آن متوجه حضرت زهرا ( علیها السّلام ) بوده است.

منابع:

[1]. بصائر الدرجات، ص 155.
[2]. صحاح اللغة، ج 4، ص 1384.
[3]. الاتقان، ج 1، ص 53.
[4]. المصاحف، ص 10.
[5]. المصاحف، ص 9.
[6]. اصول کافی، ج 1، ص 240.
[7]. همان، ص 241.
[8]. بصائر الدرجات، ص 152.