پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ به عقیده برخی صوفیه تعصب به دین خاصی ندارند، چنان‌چه در قرن حاضر نیز نویسندگانی نظیر جبران خلیل و جرج جرداق مسیحی نیز با آن‌که امام علی(علیه السلام) را ستوده‌اند، ولی عقیده دارند که انسان به دین خاصی ملزم نیست و هر دینی داشته باشی کافی است، لذا بر دین مسیحیت باقی مانده‌اند.[1] شهید مطهری آیه زیر را به عنوان دلیل باطل بودن این عقیده آورده است. «وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ [آل‌عمران/85] و هر كس جز اسلام (و تسليم در برابر فرمان حق،) آيينی برای خود انتخاب كند، از او پذيرفته نخواهد شد، و او در آخرت، از زيانكاران است.»

اگر کسی بگوید اسلام به معنای تسلیم است، باید گفت دین اسلام همان تسلیم خدا شدن در این زمان می‌باشد. (زیرا در غیر این صورت تسلیم پیامبر ارسال شده خدا نشده‌ایم.) سپس شهید مطهری سه قول در مورد ادیان آورده است:
1- عده‌ای می‌گویند: هر دینی داشته باشی مهم نیست.
2- عده‌ای می‌گویند: هر کس مسلمان نباشد، اهل دوزخ است.
3- منطق سومی وجود دارد که مخصوص قرآن است و با هر دو نظریه فوق مخالف است و کفر را بر دو نوع می‌داند.
1- کفر از روی عناد
2- کفر از روی نادانی
در مورد اول، شخص مورد عقوبت است و در مورد دوم اگر جهالت و نادانی از روی تقصیرکاری شخص نباشد، مورد عفو و بخشش خداوند قرار می‌گیرد.[2] و چند روایت در تایید مورد سوم می‌آورد: «يا زرارة حقا على الله أن يدخل الضلال الجنة.[3] ای زراره حق است بر خدا که گمراهان را به بهشت ببرد.» چنان‌چه در سوره نساء می‌بینیم مستضعفین بر دو نوع می‌باشند:
1- مستضعفانی که در فرار از محیط استضعاف کوتاهی کرده‌اند، آنها اهل جهنم هستند.
2- مستضعفانی که توانایی تغییر محیط و چاره نداشته‌اند، در مورد آنها امید عفو و بخشش می‌رود.

«إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمْ قَالُواْ كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأَرْضِ قَالْوَاْ أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِيهَا فَأُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءتْ مَصِيرًا إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ لاَ يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلاَ يَهْتَدُونَ سَبِيلًا فَأُوْلَئِكَ عَسَى اللّهُ أَن يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللّهُ عَفُوًّا غَفُورً.[نساء/97-99] كسانی كه فرشتگان (قبض ارواح) روح آنها را گرفتند در حالی كه به خويشتن ستم كرده بودند و به آن‌ها گفتند شما در چه حالی بوديد (و چرا با اينكه مسلمان بوديد در صف كفار جای داشتيد!) گفتند ما در سرزمين خود تحت فشار بوديم، آنها (فرشتگان) گفتند مگر سرزمين خدا پهناور نبود كه مهاجرت كنيد! پس آنها (عذري نداشتند و) جايگاهشان دوزخ و سرانجام بدي دارند. مگر آن دسته از مردان و زنان و كودكانی كه به راستی تحت فشار قرار گرفته ‏اند، نه چاره‏‌ای دارند و نه راهی (برای نجات از آن محيط آلوده) می‌‏‌يابند. آنها ممكن است خداوند مورد عفوشان قرار دهد و خداوند عفو كننده و آمرزنده است.»

شهید مطهری در این باره توضیحی از علامه طباطبایی(رحمة الله علیه) می‌آورد: «خداوند جهل به امر دین و هر ممنوعیت از اقامه شعائر دین را ظلم شمرده است و عفو الهی شامل آن نمی‌شود. اما مستضعفینی که قدرت بر انتقال و تغییر محیط را ندارند استثناء شده‌اند. منشاء استضعاف ممکن است عدم امکان تغییر محیط باشد، ممکن است از این جهت باشد که ذهن انسان متوجه حقیقت نشده باشد، به این سبب از حقیقت دور شده باشد.[4] سپس شهید مطهری روایتی آورده که مردم به شش دسته تقسیم می‌شوند که به سه دسته برمی‌گردند: «فرقه ایمان، فرقه کفر، فرقه گمراهی» و آن شش فرقه عبارتند از: «مومنان، کافران، مستضعفان، مرجون لامرالله، معترفان به گناه که عمل صالح و ناصالح را مخلوط کرده‌اند، اهل اعراف.»[5] بنابراین پیروان فرقه اهل‌حق را با معیارهای فوق باید سنجید و نمی‌توان همه را کافر نامید، چنان‌چه همه را به طور مطلق نمی‌توان مسلمان نامید و هر گروه و صاحب عقیده‌ای از ایشان حکم مخصوصی به خود دارند که در آینده به هر کدام اشاره می‌نماییم.

پی‌نوشت:

[1]. مطهری مرتضی، مجموعه آثار، ج 1، چاپ دوم، صدرا، تهران، 1370 شمسی، ص 277
[2]. همان، صص 279 و 289
[3]. اصول كافی، چاپ آخوندی، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب اصناف‏ الناس، ص 382
[4].علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج 5، ص 51
[5]. اصول كافی، چاپ آخوندی، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب اصناف‏ الناس، ص 381