پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کورش دوم (مشهور به کورش کبیر) از جمله اشخاصی است که پیرامون او سخن بسیار است. لیکن جالب است بدانیم که در منابع ایرانی،‌ وی چندان شخصیت خوشنامی نیست. حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه، با اینکه زندگی شاهان ایران باستان را به نظم درآورد، اما هیچ نامی از کورش نمی‌آورد. حتی منابع ساسانی هیچ نامی از کورش (به عنوان شاهِ شاهان) و تاریخ هخامنشیان نیاوردند. گویی وجود آنان را باور نداشتند، یا به قدری آنان را بدنام می‌دانستند که از آوردن نام آنان شرم داشتند (یا به دلایلی دیگر که امروز بر ما پوشیده است). از سویی جالب است بدانیم که یهودیان بسیار به کورش علاقه‌مند بودند و در حق او بزرگنمایی و اغراق بسیار کردند.[1]

در منابع ایرانی (غیر از شاهنامه و متون ساسانی)، اخبار اندکی پیرامون کورش آمده است. از جمله سخن مشترکی است که طبری و بلعمی پیرامون کورش بیان کرده اند. طبری متوفای 310 هجری قمری در «تاریخ الامم و الملوک» مشهور به «تاریخ طبری» می‌گوید که کورش (در بعضی نسخه‌ها: کیرش)،‌ نه تنها شاهِ شاهان نبود، بلکه تنها یک فرمانده نظامی و یک حاکم دست‌نشانده بود. بهمنِ‌اردشیر (که شاه بود)، کورش را نماینده خود در بابِل قرار داد و کورش در آنجا به یهودیان مرحمت کرد و به آنان آزادی عطا کرد! و این مسئله در زمان دانیال نبی رخ داد.[2]

بلعمی، وزیر دربار سامانیان، متوفای 329 هجری قمری، همین سخن طبریی را به صورتی روشن‌تر بیان می‌کند، با این تفاوت که او این حوادث را در زمان پدر‌بزرگِ بهمنِ‌اردشیر می‌داند. بلعمی در این باره می‌نویسد: «كس فرستاد به زمين عراق و بابل آنجا كه بخت النّصر نشستى، سرهنگى را بفرستاد نام او كورش‏، و بخت النّصر را از [آن‏] ملك باز كرد و به در خويش خواند و آن ملك عراق، كورش‏ را داد و او را بفرمود كه اسيران بيت المقدّس را رها كن و بفرماى تا از زمين شام هر جا كه ويران است همه را آبادان كنند و ايشان را ملكى ده از ملوك بنى اسرائيل، آن كس كه ايشان خواهند. پس كورش بيامد به زمين بابل و بخت النّصر را باز فرستاد. و منادى بانگ كرد كه هر كه اندر بنى اسرائيل اسير است او آزاد است. هر كه خواهد به بيت المقدّس باز شود و آن زمين را آبادان كند».[3]

بلعمی به اشتباه این فتح را در زمان گشتاسپ می‌داند، در حالیکه این فتح (بنابر نسخه‌های در دسترس)،‌در زمان بهمن اردشیر –نوۀ گشتاسپ- صورت گرفت. ولی این که کورش فاتح بابل، یک فرمانده نظامی و تنها یک حاکم دست نشانده بود را تأیید میکند.

غياث الدين خواند مير در تأیید سخن طبری و بلعمی، می‌نویسد که کورش از حاکمان همدان (ماد) بود، که برای آباد کردن بیت المقدس شتافت. وی حتی می‌نویسد که مادر کورش یهودی و از قوم بنی‌اسرائیل بود.[4] وی می‌نویسد: «در تاريخ طبرى مسطور است كه چون گشتاسپ بر تخت سلطنت قرار گرفت و از خرابى كه بخت‌نصر در بيت المقدس كرده بود وقوف يافت كورش‏ نامى را به ايالت ولايت بابل نامزد نموده بخت‌نصر را باز طلبيده حكم فرمود كه دست از اسيران بنى اسرائيل بدارد تا به وطن مألوف رفته در تعمير اراضى مقدسه لوازم اهتمام بجاى آورند».[5] ابن مسکویه نیز در تجارب الامم، سخن طبری را تأیید کرده و می‌نویسد که بهمن، کورش را به سوی بابل فرستاد تا به بنی‌اسرائیل حرمت و حرّیت عطا کند.[6] سر جان مالکوم نیز می‌نویسد: «در تاريخ طبرى مذكور است كه ممالك اطراف مغرب در عهد بهمن مفتوح شد، و بهمن پسر بخت‌نصر را به جهت فسق و فجور و بى‌‏اعتدالی‌هاى پدر، از حكومت بابل معزول و كورش‏ را به جاى او منصوب ساخت. در سلطنت او يهودان در رفاه بودند و فرمان يافتند تا هر كه را خواهند از قوم خود به حكومت اختيار كنند».[7]

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به «چرا کورش در تورات مورد ستایش قرار گرفت؟».
[2]. تاريخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اساطیر، 1375. ج‏ 2، ص 458-460 و ص 507.
[3]. ابوعلی بلعمی،‌ تاريخنامه طبری (مشهور به تاریخ بلعمی)، تصحیح محمد روشن،‌ تهران: انتشارات سروش، 1378. ج‏ 1، ص 466.
[4]. غياث الدين خواند مير، تاريخ حبيب السير، تهران: نشر خیام، 1380. ج 1، ص 136.
[5]. غياث الدين خواند مير، همان، ج 1، ص 199.
[6]. ابن مسکویه، تجارب الامم، ترجمه ع.منزوی، الف.امامی،‌ تهران: انتشارات سروش، 1369. ج‏ 1، ص 84.
[7]. سر جان ملكم، تاريخ كامل ايران‏، ترجمه ميرزا اسماعيل حيرت‏، تهران: نشر افسون، 1380. ج‏ 1، ص43.