پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از مهمترین ادله‌ی قرآنی که اهل سنت برای اثبات برتری ابوبکر بر دیگران برای جانشینی پیامبر اسلام عنوان می‌کنند آیه غار است. اهل سنت با تمسک به این آیه ابوبکر را تنها مصاحب و همراه پیامبر در زمان هجرت به مدینه و تنها مونس ایشان در غار ثور عنوان می‌کنند که آیه غار در وصفش نازل شده و ابوبکر را ثانی اثنی معرفی کرده‌است؛ اما به راستی آیه غار چه می‌گوید: «إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَ أَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا[توبه/40] اگر او (پيامبر) را يارى نكنيد، قطعاً خدا او را يارى كرد، هنگامى كه كسانى كه كفر ورزيدند، او را (از مكّه) بيرون كردند، و او نفر دوم از دو تن بود، آن گاه كه در غار (ثَور) بودند، وقتى به همراه خود مى‌گفت: «اندوه مخور كه خدا با ماست.» پس خدا آرامش خود را بر او فرو فرستاد، و او را با سپاهيانى كه آنها را نمى‌ديديد تأييد كرد.» گرچه برخی از محققين نقل کرده‌اند که آيه غار مربوط به خليفه اول، ابوبکر نيست و فرد ديگری به نام ابوبکر بوده‌است.[1] ولی ما معتقد هستيم که مصداق آيه غار، حتی اگر ابوبکر باشد، مدح برای خليفه اول نيست، بلکه مذمّت او است؛

در سه جای قرآن، «َأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ» آمده‌است: آیه بالا که ذکر شد و این آیه «ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْزَلَ جُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَ عَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ ذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ[توبه/26] آن گاه خدا آرامش خويش را بر پيامبرش و بر مؤمنان نازل كرد و لشكريانى كه آنها را نمى‌ديديد فرو فرستاد و كافران را عذاب كرد، و اين است كيفر كافران.» و در سوره فتح می‌خوانیم: «فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى وَ كَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَ أَهْلَهَا وَ كَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا[فتح/26] خدا نيز آرامش خود را بر دل پيامبرش و مؤمنان فرو فرستاد و به تقوى الزامشان كرد كه آنان به تقوى سزاوارتر و شايسته‌تر بودند و خدا بر هر چيزى داناست.» در دو آیه آخر سکينه نازل شده‌، هم بر پيامبر اکرم (صلی الله عليه و آله و سلم) نازل شده‌است و هم بر مؤمنين. تنها جايی که سکينه برای پيامبر اکرم (صلی الله عليه و آله و سلم) آمده، بدون مؤمنين، همين آيه غار است.  به آیه بالا دقت کنید؛ از اول آيه، همه ضمائر، تثنيه است. يا بايد ضمير کلمه عليه به ابوبکر برگردد که بايد بگويند پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) نيازی به سکينه ندارد، حال آنکه در دو آیه ديگر آمده‌است که پيامبر اکرم (صلی الله عليه و آله و سلم) به اين سکينه نياز دارد و اگر بگويند که مراد از عليه، پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) است که در حقيقت، همین است پس سکینه‌ای بر ابوبکر نازل نشده تا فضیلتی -که ادعا دارند- برای او ثابت شود و خداوند بگويد: فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِما و مضافا اينکه در وَ أَيَّدَهُ بِجُنُودٍ، لا شک و لا ريب که مراد از آن، نبي مکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) است.[2]

اگر قرار باشد که در روایت هجرت پیامبر(صلی الله علیه و آله)  به دنبال قهرمان باشیم آیا قهرمانی با فضيلت‌تر از امير المومنين علی (عليه السلام) وجود دارد، چنانچه در همان زمان که پیامبر در غار مشغول دلداری دادن به ابوبکر بود، در مدینه علی (علیه السلام) در رختخواب پیامبر خوابیده بود و انتظار هجوم چهل شمشیر زن مشرک را می‌کشید و قرآن کریم در وصف او می‌فرماید: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاةِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ [بقره/207] و از ميان مردم كسى است كه جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‌فروشد، و خدا نسبت به [اين] بندگان مهربان است.» در قضيه خوابيدن امير المومنين (عليه السلام) در رختخواب پيامبر اکرم (صلی الله عليه و آله و سلم) است که اين آيه نازل شد. آیا اين فضيلت است که انسانی جان خود را در طبق اخلاص نهاده و صمیمانه و با میل و رغبت فدای پیشوا و هدفش نماید؟ یا این فضیلت است که انسانی در حالی که در پناهگاهی پناه گرفته و در کنار او پیامبری که خداوند در همه حال حافظ و نگهبان اوست نشسته ولی او از ترس به خود می‌لرزد که مبادا جانش به خطر بیفتد و محتاج دلداری است که نترس خدا با ماست خود قضاوت کنید فضیلت کجاست؟ در شجاعت یا در ترسیدن؟  

پی‌نوشت:

[1]. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، آوسی، دار إحیاء التراث العربی، ج10، ص96 / تفسیر البغوی، بغوی، دارالمعرفه، ج2، ص292
[2]. المیزان، علامه طباطبایی، ج 9، ص 279.