پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابن عربی در تاریخ تصوف نقش اساسی داشته است؛ شخصیت و مذهب او همیشه معرکه آراء بوده و مخالفینش او را «ممیت‌الدین» دانسته‌اند و موافقینش او را «محی‌الدین» می‌دانند. رجوع به آثار او یکی از بهترین راه‌های قضاوت درست و منصفانه در مورد شخصیت او می‌باشد.

 ابن عربی نسبت به اهل‌بیت علیهم‌السلام در مواردی اظهار ارادت کرده؛ اما در فصوص و فتوحاتش نسبت به شیعیان بسیار تند برخورد کرده و نسبت‌های ناروایی به آنها داده است. جناب جلال‌الدین آشتیانی (یکی از محققین عرصه عرفان) به دشمنی ابن عربی با شیعیان امامیه اشاره کرده و می‌نویسند: «شیخ اعظم با آن که به اهل‌بیت عصمت و طهارت عشق می‏‌ورزد، خصم الدِّ شیعه امامیه است».[1]

ابن عربی در کتاب «فتوحات مکیه» شیعیان را به خاطر این که اعتقاد به جانشینی حضرات معصومین علیهم‌السلام برای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله دارند؛ غالی دانسته و می‌نویسد: «صاحبان بدعت و هوس بر این امرند زیرا شیطان‌ها بر آنان اصل درستی را القا می‌کنند که در آن هیچ شکی ندارند؛ سپس انواع تلبیسات و حقیقت پوشانیدن‌ها - از عدم فهم و عجز از ادراک و غیر اینها - را بر آنان وارد می‌سازند تا آنکه گمراهشان می‌سازند. این امر - به حکم اصل - به شیطان نسبت می‌یابد و نمی‌دانند که شیطان در آن مسائل شاگرد آنان صاحبان بدعت و هوس می‌باشد و از آنان فرا می‌گیرد. بیشتر این امور در شیعه و به ویژه در امامی مذهبان آنان ظاهر است، شیطان‌های جنّی نخست به اشعار دوستی اهل‌بیت بر آنان وارد می‌شوند و آنان این فزونی حُب اهل‌بیت را بزرگ‌ترین قرب به خدا می‌شمرند... دسته‌ای از آنان از دوستی اهل‌بیت تجاوز... و پنداشتند که اهل‌بیت به این مناصب دنیوی از دیگران سزاوارترند، لذا از آنان آنچه که دانسته شده و تاریخ خبر داده است سر زد».[2] ابن عربی معیار غلو درباره اهل‌بیت علیهم‌السلام را این مسئله دانسته است که کسی قائل به جانشینی دنیایی اهل‌بیت علیهم‌السلام برای پیامبر شود، پس طبق این اعتقاد، شخصیتی همچون حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها که با خلیفه اول بیعت نکرد و نسبت به آنها عصبانی بود را باید غالی دانست.

 مسلم در کتاب «صحیح» خودش عکس‌العمل حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را در قبال غصب فدک این چنین نقل می‌کند: «فوجدت فاطمه علی ابوبکر فی ذلک فهجرته فلم تکلّمه حتی توفّیت...»؛[3] «فاطمه دختر رسول خدا از ابوبکر ناراحت و از وی روی‌گردان شد و این ناراحتی ادامه داشت تا از دنیا رفت». بخاری نیز همین نقل را در کتاب خویش نقل کرده و دراین‌رابطه می‌نویسد: «فغضب فاطمه بنت رسول‌الله فهجرت ابابکر فلم تزل مهاجرته حتیّ توفّیت»؛[4] «فاطمه دختر رسول‌خدا از ابوبکر ناراحت و از وی روی‌گردان شد و این ناراحتی ادامه داشت، تا از دنیا رفت».

آیا طبق این اعتقاد می‌توان حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را جزء اهل غلو دانست، در صورتی‌ که رسول‌ خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله ایشان را سرور زنان بهشت دانسته است. بخاری از رسول‌ خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل کرده: «فَاطِمَةُ سَیِدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ»؛[5] «فاطمه سرور زنان اهل بهشت است».

پی‌نوشت:
[1]. داود قیصری، شرح فصوص الحکم (القیصری)، محقق / مصحح: سید جلال‌الدین آشتیانی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ: اول، ۱۳۷۵، ص ۴۳ و ۴۴.
[2]. محی‌الدین بن عربی، الفتوحات المکیة (اربع مجلدات)، ۴ جلد، دار الصادر - بیروت، چاپ: اول، -، ج ۱؛ ص ۲۸۲.
[3]. صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، دارالمعرفة، بیروت، لبنان، کتاب جهاد و سیر، باب ۱۶ ج ۳ ص ۱۷۵۹.
[4]. صحیح بخاری، بخاری، دارالفکر، بیروت، لبنان، کتاب ابواب خمس باب ۱ ج ۳ ص ۱۱۲۶ حدیث ۲۹۲۶.
[5]. العسقلانی، ابن حجر، فتح الباری، دارالمعرفة، بیروت، ۱۳۷۹، ج ۶، ص ۴۴۷.