پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از مسائل روزمره در زندگی انسان امروز، موسیقی و خوانندگی است. انسان ذاتاً از صوت دلنشین لذت می‌برد و حال خوبی به او دست می‌دهد؛ لذا موسیقی، به بخشی از زندگی برخی از مردم تبدیل شده است. موسیقی همزمان با پیشرفت مادی و علمی بشر، پیچیده‌تر شده است. خیلی ساده بخواهیم بیان کنیم مادری که برای به آرامش رسیدن خود و فرزندش، لالایی می‌خواند، صدایش آرامش‌دهنده نوزادش است. پس آهنگ و ملودی در کنار مفاهیم استفاده شده، با هم در روح انسان اثری عمیق دارند. موسیقی بر تمامی موجوداتِ هستی اثر دارد.[1] «حِداء» نام موسیقی و نغمه‌هایی است که ساربان‌ها برای شتر می‌خوانند و شترها را از طریق آن هدایت می‌کنند. این نغمه‌ها معمولاً در بردن شترها به چراگاه خوانده می‌شود و صدای «حادی»، چنان تأثیر بر شترها می‌گذارد که آنها به دنبال «حادی» راه می‌افتند. اینجا کارکرد مثبت موسیقی در ایجاد یک اثر مثبت و هدفمند مشاهده می‌شود. سعدی در شعر مشهوری به این موسیقی‌شناسی شترها اشاره کرده است:

اُشتر به شعر عرب در حالت است و طرب        گر ذوق نیست تو را کژطبع جانوری

در بحث نسبت موسیقی و عرفان، دکتر «ایرج نعیمایی» بیان می‌دارد:‌ «ما جامعه‌ای را نمی‌بینیم که به نحوی از انحاء در آن موسیقی وجود نداشته باشد.» دکتر «سید سلمان صفوی» بیان می‌کند: «هر چه قلب موسیقی‌دان شفاف‌تر باشد، موسیقی‌ای هم که از این قلب صادر می‌شود، نورانیت بیشتری دارد و هرچه وجودش پایین‌تر باشد، موسیقی پایین‌تری نیز دارد. موسیقی ملکوتی یا مادی و شهوانی جلوه نفس هنرمند است.»[2] با توجه به این نکته باید بدانیم، افراد ناپاک با تولید موسیقی‌های انحرافی، اثرات منفی بالائی بر دیگران می‌گذارند.

موسیقی همانند چاقو، یک ابزار است؛ نیت و نوع استفاده از آن در یک کار مشخص می‌کند استفاده از چاقو در یک فعل صحیح است و در فعلی دیگر ناصحیح می‌باشد. با توجه به اینکه نمی‌شود موسیقی را از صحنه زندگی بشر حذف کرد، لذا باید سعی شود افرادی با نیت الهی و پاک تربیت کرد که موسیقی مثبت و در مسیر جبهه حق تولید کنند. پس می‌توان موسیقی که دارای مضامین اخلاقی و معنوی با کارکرد مثبت است را با پسوند عرفانی یا معنوی، از موسیقی نادرست تفکیک کرد: «موسیقی عرفانی، حاصل آمیختگی ادبیات عرفانی با عالم موسیقی است و از آنجا که موسیقی عرفانی، بازتاب عواطف و تخیلات صافی عارفانه است، ارمغان آن، می‌تواند تداعی احساسات عارفانه نیز باشد.»[3]

رهبر معظم انقلاب در ترکیب بدیعِ شعر، صدا و آهنگ می‌فرمایند: «سرود یکی از ظرفیت‌های هنری گران‌بها برای گسترش ارزش‌های معرفتی و عملی است. ترکیب بدیعِ شعر و صدا و آهنگ در اجرای دسته‌جمعی، راز اثرگذاری استثنائی سرودهای مذهبی و ملّی در همه جای جهان است، و بحمدالله ذوق و سلیقه و هنر ایرانی، در این بخش هم توانسته است کشور عزیز ما را در شمارِ سرآمدان قرار دهد.»[4]

همچنین موسیقی اعتراضی، نوعی فعالیت اجتماعی است که به یک مسئله، در قالب ترانه و موسیقی، اعتراض شده و سعی می‌شود با فشار روانی و اجتماعی که موسیقی در سطح جامعه ایجاد می‌کند، به اصلاح و رفع مشکل، دست پیدا کرد یا مطالبه‌گری را مد‌ نظر قرار داد. گاهی موسیقی و ترانه، زبان یک جمع و گروهی در جامعه می‌شوند که به ‌آنها توجهی نمی‌شود و به‌اصطلاح، زبان بی‌زبان‌ها می‌شود و یک سبک زندگی خاص را با ابزار موسیقی و ترانه ترویج می‌کند؛ مثلاً شبه‌معنویت‌های نوپدید از موسیقی‌ برای ترویج خود بسیار بهره می‌برند.

«کی‌پاپ» مروج یک سبک زندگی الحادی و اومانیستی است. نوجوانان با توجه به وضعیت سنّی و روحی خاص خود، بسیار به موسیقی وابسته هستند و کی‌پاپ و سایر موسیقی‌ها از این شرایط، برای جذب مخاطب و ارائه مفاهیم انحرافی سوءاستفاده می‌کنند. کی‌پاپ BTS بیان می‌کند که به نوجوانان ظلم می‌شود و لذا نماینده و زبان اعتراضی این گروه و نسل هستند. برای مقابله با این نوع موسیقی‌ها، علاوه بر نقد و روشنگری انحرافات آنان و ایجاد محدودیت‌های متناسب، باید یک راهکار ایجابی و کاربردی مثبت هم داشته باشیم.

با توجه به مطالبی‌ که ارائه شد، به‌نظر می‌رسد باید جایگزینی برای کی‌پاپ و سایر موسیقی‌های انحرافی ایجاد کنیم؛ یک‌ سیستم و نظام موسیقیایی که متناسب با فرهنگ دینی و ملی و فرهنگی ما باشد. هیچ راه درمان کامل در بحث مقابله با موسیقی‌های انحرافی و مروج شبه‌معنویت وجود ندارد، مگر اینکه جایگزین آن به مخاطب ارائه شود. در سیستم مشاوره درمانیِ اصلاح آسیب‌دیدگان فِرق انحرافی، یکی از روش‌های اصلی درمان آسیب، جایگزینی یک امر و فعل متناسب با انحراف است. لذا برای کامل شدن بسته مقابله با کی‌پاپ، باید حتما علاوه بر کار سلبی، کار ایجابی هم وجود داشته باشد.

انتظار مقام معظم رهبری هم این است که موسیقی، هدف‌دار شود: «موسیقی را هدف‌دار، جهت‌دار و معنادار اجرا و طراحی کنید و صبغه‌های لهو را از آن بزدایید. درخواست من از شما آقایان، موسیقی‌دان‌ها و افرادی که در این زمینه بسیار مهم، صاحب نظر و هنر هستید، این است که احساس مسئولیت کنید، و موسیقی را نجات دهید. البته من دلم نمی‌خواهد مفاهیم با هم مخلوط شود. توقع من از شما، هدفدار کردن موسیقی است. من این توقع را هم از آقایان آهنگساز و موسیقی‌دان دارم. اگر شما توانستید این کار را بکنید، بدانید خشتی را خواهید گذاشت که نه برای تمدن ایران اسلامی، بلکه برای کل جهان محفوف به همان سیاستی که قبلا عرض کردم، مبارک خواهد بود. حتی ممکن است دیگران هم در آینده، از این اهتمام شما بهره ببرند.»[5]

پی‌نوشت:
[1]. «اثر پروانه‌ای» نام نظریه‌ای است که به دلیل حساسیت سیستم‌های آشوب‌ناک، به شرایط اولیه ایجاد می‌شود. این پدیده به این اشاره می‌کند که تغییری کوچک در یک سیستم چون جو سیاره زمین (مانند بال‌زدن پروانه)، می‌تواند باعث تغییرات شدید (وقوع طوفان در کشوری دیگر) در آینده شود.
[2]. مجله آئینه خیال، فرهنگستان هنر، تهران، آکادمی مطالعات ایرانی لندن (LAIS)، نسبت موسیقی و عرفان در گفتگو با دکتر سید سلمان صفوی و دکتر ایرج نعیمایی.
[3]. مقاله بررسی نقش ابزاری موسیقی در کسب معرفت عرفانی از منظر عرفان اسلامی، حسین شایسته و عبدالحسین خسروپناه، مطالعات عرفانی پاییز و زمستان 1393، شماره 20.
[4]. پیام رهبر انقلاب به اولین جشنواره ملی و بین‌المللی سرود فجر ۱۴۰۱/۰۴/۲۱، https://b2n.ir/t46530
[5]. بیانات رهبر معظم انقلاب در بازدید از صدا و سیما و سخنرانی در جمع اهالی موسیقی، 9 /5 /1375، سایت راسخون.
محمدجواد نصیری