پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ توکل به خدا باعث امید می‌شود؛ وقتی کسی به خدا امید داشته باشد، به پیروزی خواهد رسید؛ رهبر انقلاب (مدظله‌العالی) در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی فرمودند: «یکی از مایه‌های امید، عبارت است از توکل به خدای متعال، العاقبه للمتقین. وقتی شما اهل تقوا بودید، پاکدامن بودید، رعایت امر و نهی الهی را کردید، خدا با شماست. وقتی خدا با انسان است؛ یعنی پیروزی با انسان است.»[1]

حافظ تکیه بر تقوا و دانش منهای توکل را نوعی کافری می‌داند:
تکیه بر تقوا و دانش در طریقت، کافری است       راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش

توکل، از مفاهیمی است که میوه مبارک و شوق‌انگیز تعالیم انبیاست و جای آن در تعالیم بشری خالی است. این حدیث شریف که گفتگویی میان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و جبرئیل است، ابعاد مختلف توکل را بیان می‌کند: «وَ مَا التَّوَكُّلُ‏ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ الْعِلمُ بِأَنَّ الْمَخْلوقَ لَايَضُرُّ وَ لَايَنْفَعُ وَ لَايُعْطِي وَ لَايَمْنَعُ وَ اسْتِعمَالُ الْيَأْسِ مِنَ الْخَلْقِ فَإِذَا كَانَ الْعَبْدُ كَذَلِكَ لَم يَعْمَلْ لِأَحَدٍ سِوَى اللَّهِ وَ لَم يَرْجُ وَ لَم يَخَف سِوَى اللَّهِ وَ لَم يَطْمَع في أَحَدٍ سِوَى اللَّهِ فَهَذَا هُوَ التّوَكُّل.[2] پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از جبرئیل سؤال کرد توکل بر خدا یعنی چه و چگونه است؟ جبرئیل گفت: توکل یعنی یقین داشتن به این‌که مخلوق نه قدرت زیان رساندن و نه قدرت سود رساندن دارد، نه چیزی می‌دهد و نه از چیزی جلوگیری می‌کند و به طور کلی از مخلوق مأیوس شده و هیچ امیدی به آن‌ها نداشته باشی و هنگامی‌که انسان چنین حالتی پیدا کرد، تمام کارهایش برای خدا خواهد بود و هیچ عملی را برای غیر او نمی‌کند و به غیر او امیدوار نمی‌شود و از غیر او نمی‌ترسد و چشم طمع از غیر او ندارد؛ این توکل است.»

البته توکل با سستی، کاهلی، خفتگی و فارغ بودن سازگار نیست؛ بلکه بخش جدایی‌ناپذیر کار و تلاش است.
گفت پیغمبر به آواز بلند                    با توکل زانوی اشتر ببند
رمز الکاسب حبیبُ‌اللَه شنو                از توکل در سبب، کاهل مشو
اندر این ره می‌تراش و می‌خراش        تا دَم آخر دمی فارغ مباش

پی‌نوشت:
[1]. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی، 17 مهر 1398.
[2]. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج66، ص273.