پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ به طور کلی امروزه جهان مسیحیت را می توان ذیل سه فرقه ی کاتولیک؛ ارتدوکس و پروتستان تقسیم بندی کرد. اما این فرقه ها چگونه به وجود آمدند؟

اولین نزاع بزرگ فرقه ای در مسیحیت مشهور است به انشقاق ارتدوکس ها با کاتولیک ها. در ابتدای تاریخ مسیحیت پنج مرکز مهم برای تعالیم مسیحیت وجود داشت که معروف به اسقف نشین هستند که عبارتند از: انطاکیه؛ قسطنطنیه؛ اسکندیه؛ اورشلیم و رم. کلیسای رم به مدد وجود آرامگاه منسوب به پطرس مقدس در این شهر، برای خود اعتبار بیشتر نسبت به چهار مرکز دیگر قائل بود و  مدعی بود که سلسله پاپ های کلیسای رم، به جناب پطرس که جانشین عیسی مسیح است، می رسد. از آنجایی که حضرت مسیح کلید آسمان و زمین را به پطرس داده:« و من نیز تو را می‌ گویم که تویی پطرس و بر این صخره کلیسای خود را بنا می‌ کنم و ابواب جهنم بر آن استیلا نخواهد یافت و کلیدهای ملکوت آسمان را به تو می‌ سپارم و آنچه بر زمین ببندی در آسمان بسته گردد و آنچه در زمین گشایی در آسمان گشاده شود.»(متى ۱۶: ۱۸، ۱۹)، پاپ ها نیز مدعی بودند که این اختیار به پاپ ها، یکی پس از دیگری منتقل می شود و پاپ های رم میراث دار پطرس رسول هستند. اما در مقابل، کلیسای های شرقی معتقدند که اعتبار هر پنج ناحیه یکسان است و هیچ اسقف نشینی بر دیگری تفوق و برتری ندارد. این کشمکش ها ادامه یافت تا اینکه در سال  1054 کلیسای رم به صورت رسمی استقلال خود از کلیساهای شرقی را اعلام کرد.

پاپ لئوی نهم از واتیکان نامه‌ای برای رقیب خود میکائیل کرولاریوس، اسقف قسطنطنیه نوشت و از او خواست برتری پاپ ها را به رسمیت بشناسد و تأکید کرد که اگر چنین نکند، جزو بدعت‌گذاران و پیروان کلیسای شیطان خواهد بود. کرولاریوس نیز تمام نمایندگان جهان مسیحیت شرق را گرد آورد و پس از طرح اعتراض ها، ایشان نیز پاپ های رم را تکفیر کردند. به این ترتیب، سیر جدایی بین شرق و غرب که از سال ها قبل شروع شده بود، در این سال کامل گشت. کلیسای غرب، کاتولیک (به معنای عمومی و فراگیر) شناخته شد و کلیسای شرق از این به بعد به نام کلیسای ارتدکس (به معنای راست‌کیش) مشهور شد.

مهم‌ترین اختلافات کلیسای کاتولیک و ارتدوکس عبارتند از :

1. کلیسای کاتولیک معتقد است تنها اسقف رم و شخص پاپ حق زعامت بر تمامی مسیحیان را دارد و به اسقف رم لقب «پاپ» داده است. به نظر کلیسای ارتدوکس، این حق، به صورت اولیه برای پنج مركز اصلی؛ اورشلیم، انطاكیه، رم، اسكندریه و قسطنطنیه به طور برابر وجود دارد و هیچ کلیسایی بر دیگری برتری ندارد.[1] این کلیسا به اسقف های این شهرها لقب «پاتریارک» می‌داد. بعدها کلیسای ارتدوکس علاوه بر این چهار پاتریارک‌نشین، پاتریارک‌نشین های جدید مانند روسیه، صربستان، رومانی، بلغارستان و گرجستان را نیز به مجموعه خود افزود. امروزه رهبر ارتدوکس های دنیا در استانبول ترکیه مستقر است. رهبری اسقف استانبول به صورت نمادین است و اسقف‌نشین های ارتدوکس به صورت مستقل اداره می‌ شوند، اما در شورای استانبول نیز نماینده دارند.
2. پس از نزاعی گسترده که بر سر تمثال‌ شکنی پیش آمد، مجسمه عیسی(ع) و مریم و قدیسان در کلیساهای کاتولیک وجود دارد و پرستش می‌ شود، اما در کلیساهای ارتدوکس، هیچ مجسمه‌ای وجود ندارد و بیشتر، نقاشی‌ های دیواری دیده می‌ شود[2]
3. کلیسای غرب، لزوم تجرد را برای کشیشان الزامی می‌داند، در حالی که کلیسای شرق به افراد متاهل نیز اجازه کسب مقام کشیشی می‌دهد.

امروزه عمده مسیحیان شرق اروپا مانند بلغارستان، صربستان، روسیه، اوکراین  و غرب آسیا مانند ترکیه و مصر،  پیروان ارتدوکس محسوب می‌شوند و مسیحیان کشورهای اروپای مرکزی مانند ایتالیا و آمریکای جنوبی و آفریقای جنوبی، کاتولیک شمرده می‌ شوند.

اما سخن از کلیسای پروتستان در قرون 16 میلادی بسیار رایج شده بود. ظلم و فساد کلیسا در قرون وسطی منجر به بروز اعتراض های گسترده در جهان مسیحیت شد. از گوشه و کنار اروپا، مصلحانی سر برآوردند و به عملکرد کلیسا و فشارها و اختناق های گسترده اعتراض کردند. شروع نهضت پروتستان به سردمداری دو الهی‌ دان برجسته به نام های مارتین لوتر و ژان کالون بود.

مارتین لوتر در آلمان متولد شد و در جوانی به عضویت فرقه آگوستینی در آمد و عضو شورای کلیسای ویتنبرگ شد. شروع مناقشه او بر سر فروش آمرزش‌ نامه بود. تتسل که مسئول فروش آمرزش‌ نامه بود، خشم لوتر را برانگیخت. لوتر در اعتراض، اعلامیه 95 ماده‌ای بر سر در کلیسا نصب کرد و در آن، فروش آمرزش‌ نامه را بدعتی کلیسایی دانست. پاپ با صدور توقیعی، او را به شدت محکوم کرد و حتی دستور داد کتاب هایش را بسوزانند.

لوتر معتقد بود آمرزش و نجات تنها با ایمان میسر می‌شود و به بخشودگی مؤمنان به پشتوانه اجرای احکام سنتی کلیسا معتقد نبود. او برخلاف دستور کلیسا که ازدواج را برای کشیشان ممنوع می داند، با زنی به نام کاترینا ازدواج کرد[3]و برای اولین بار، کتاب مقدس را به آلمانی ترجمه کرد. چرا که تا زمان او فقط کلیسای کاتولیک حق ترجمه کتاب مقدس را داشت و هر کس می خواست آن را بخواند باید به زبان لاتین مطالعه می کرد.  

ژان کالون نیز مصلح فرانسوی بود که در مقابل اقتدار پاپ قد عَلم کرد و مرجعیت کلیسای رم را زیر سوال برد. کالون در ژنو رسما با مقامات شهر مخالفت کرد و اعتراض های جدی به مبانی کاتولیک وارد ساخت. او معتقد بود خدا برخی را برای نجات و برخی را برای هلاکت ابدی می‌آفریند و کسی نمی‌ تواند در این وضع تغییری بدهد.

 می توان عمده اختلاف کاتولیک ها و پروتستان ها را در موارد زیر برشمرد:

1. کلیسای کاتولیک قائل به حجیت کلیسا و جانشینی پاپ و عصمت پاپ است، در حالی که پروتستان ها هیچ حجیتی برای کلیسا و پاپ قائل نیستند. شبانان پروتستان تنها افراد مطلعی هستند که به دیگران آموزش می‌ دهند و هیچ حجیتی ندارند.
2. کلیساهای کاتولیک بسیار باشکوه و تجملاتی ساخته و با مجسمه‌ ها زینت می‌ شوند، اما در کلیساهای پروتستان معمولا تنها یک صلیب دیده می‌ شود.
3. کاتولیک ها به توسل و زیارت قدیسان بسیار پای‌بند هستند، اما پروتستان ها توجهی به زیارت ندارند.
4. کشیشان و راهبه ‌های کاتولیک حق ازدواج ندارند، در حالی که شبانان پروتستان ازدواج می‌کنند.
5. کاتولیک ها معتقد به برزخ به عنوان توقف گاهی برای پاک‌ سازی افراد گناهکار هستند، ولی پروتستان ها این مسئله را انکار می‌ کنند.
6. پروتستان ها به شعار «تنها کتاب مقدس» بازگشتند، اما کاتولیک ها علاوه بر کتاب مقدس برای سنت کلیسایی و پاپ نیز حجیت قائل هستند. کاتولیک ها معتقدند کلیسا تنها مرجع دارای اقتدار و محق برای تفسیر کتاب مقدس است. پروتستان ها معتقدند هر شخصی می‌تواند کتاب را بفهمد و تفسیر کند.
7. کاتولیک ها هفت آیین دینی دارند، مانند: غسل تعمید، تأیید، عشای ربانی، اعتراف و توبه، تدهین هنگام مرگ، دست‌ گذاری کشیشان و ازدواج. همچنین توصیه‌ های زیادی بر انجام آیین های مذهبی، دعا و کارهای خیر دارند. در مقابل، مذهب پروتستان، صرف ایمان قلبی را باعث رستگاری می‌داند و معتقد است عمده این آیین ها در کتاب مقدس ریشه ندارند. البته پروتستان ها از میان هفت آیین یادشده، دو آیین تعمید و عشای ربانی را انجام می‌ دهند.[4]

در حال حاضر، بیش‌تر جمعیت کاتولیک ها در اروپای مرکزی، آمریکای لاتین و جنوب و مرکز آفریقا متمرکز است و کشورهای غربی اروپا، آمریکا، کانادا و استرالیا، پروتستان هستند. از نظر جمعیتی، کاتولیک ها بزرگ‌ ترین فرقه مسیحی شناخته می‌ شوند.

پی‌ نوشت:
[1]. میشل، توماس،  كلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، ص 105.
[2]. [1]. كرنز، ارل. ای، سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ، صص 167-168.
[3]. [1]. Bainton, Roland. Here I Stand: a Life of Martin Luther.  1995, p. 223.
[4]. [1]. ر.ک: برانتل، جورج، آیین کاتولیک، ترجمه: حسن قنبری