پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ تصوف مسلکی برآمده از زهد خشک صوفیان نخستین است که عمده آنها طریق خود را بر ترک دنیا و رهبانت قرار دادند و توجهی به سیاست و امور اجتماعی نداشتند و گوشه نشینی در خانقاه ها و زوایا را اختیار کردند که به تدریج دوری از سیاست و اجتماع به یک اصل اساسی در تصوف تبدیل شد.

تاریخ بیانگر این است که این مسلک، در گذر زمان با تغییرات زیادی مواجه شده و برخی از اصول و قوانین خود را نیز به ورطه فراموشی سپرده که روی آوردن به مناصب سیاسی و امور مملکتی از جمله این تغییرات است که فرقه های صوفیه کم و بیش با آن روبرو شدند. البته این مسئله مختص فرقه های صوفی حاضر در کشورهای خاورمیانه به تنهایی نیست و ما این مسئله را در کشورها و قاره های دیگر مثل آفریقا هم می بینیم.

صوفیان در قاره آفریقا از جایگاه اجتماعی و سیاسی ویژه ای برخوردار هستند. گرچه تصوف در آفریقا نقش جدی و بسزایی در مناسبات سیاسی و اجتماعی دارد و ردپای تصوف را می توان در مراکز اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشورهای مختلف آفریقایی را به وضوح مشاهده کرد؛ ولی دور شدن پیروان تصوف از آداب سنتی باعث سربرآوردن جریان های روشنفکر و اصلاح گرایانه خاصی شده است که برخی آن را باعث افول تدریجی تصوف در آفریقا می دانند.

به عنوان مثال فرقه سنوسیه یکی از فرقه های متأثر از سلفیت است که درحال تجدید نظر نسبت به بزرگان صوفیه و فرقه خود هستند. به این جریان و جریان هایی چون "مهدیه" در سودان که حامل یک پروژه سیاسی بوده، برخلاف صوفیه گذشته، جنبه تبشیری داشته و برای تحقق اهداف خود به سلاح متوسل شده اند، "صوفیه جدید" اصلاق می شود، زیرا فکر جدیدی را از عالم، شریعت، اعتقاد و تصوف ارائه داده اند. [1] در عین حال سنوسیه، یک جریان صوفی سنی است که ویژگی های جریان تجدیدی مانند وهابیت را پذیرفته است؛ چنانکه هر واسطه ای میان خدا و بنده را رد می کند، در ساحت اجتهاد فقهی می بیند. [2]

این فرقه به دلیل حمایتی که وهابیت از زاویه های (خانقاه) سنوسی در حجاز می کردند، با آن ها مرتبط بود و از طرفی نزدیکی ایدئولوژیکی روشن هم میان آنها پیدا و سلفیه سنوسیه ایجاد شد. [3] در واقع پیوند بین سلفیه و سنوسیه فصل جدیدی برای شروع پیدایش تفکرات سلفی در بین دیگر فرقه های صوفیه است. درحالی که در گذشته فرقه های صوفیه هیچ قرابت فکری و اعتقادی با گروه های سلفی نداشتند.

پی نوشت:
[1]. صوفیان سلفی و سیاسی، صوفی سنوسی، ابن عربی للدراسات العرفانیه الصوفیه، ترجمه سید رضا حسینی، شعوبا، بهمن 1398
[2]. همان
[3]. همان